Το πείραμα της «Eliza»και η εξάρτηση από τις οθόνες

Το 1960, επιστήμονες που καταπιάνονταν με την νεογέννητη τότε ψηφιακή τεχνολογία είχαν μια τρομαχτική και συνάμα πολύ γοητευτική ιδέα..Να δημιουργήσουν και να εξελίξουν ηλεκτρονικούς υπολογιστές,έτσι ώστε να σκέφτονται ακριβώς όπως οι άνθρωποι.Πέρασαν πολλά χρόνια προσπάθειας για να φτάσουν στο σημείο να μπορέσουν να κατηγοριοποιήσουν και να «προγραμματίσουν»τις σκέψεις που κατευθύνουν την ανθρώπινη σκέψη,μα δεν τα κατάφεραν.Μετά από αρκετά χρόνια ένας προγραμματιστής ηλεκτρονικών υπολογιστών στο αμερικάνικο πανεπιστήμιο MIT ονόματι Joseph Weizenbaum ο οποίος μελέτησε αυτές τις προσπάθειες των συγκεκριμένων επιστημόνων βάλθηκε να τους βάλει τα γυαλιά δημιουργώντας όπως υποστήριξε,ένα πρόγραμμα που θα ήταν ούτε λίγο ούτε πολύ ένας «ψηφιακός ψυχοθεραπευτής».Έτσι λοιπόν,ο…ασθενής καθονταν στο γραφείο του με τον ηλεκτρονικό του υπολογιστή και «μιλούσε» στην οθόνη πληκτρολογώντας τα προβλήματα του ή οτίδήποτε τον απασχολούσε.Ακριβώς όπως σε έναν κανονικό ψυχοθεραπευτή..

Ο Weizenbaum ονόμασε το πρόγραμμα «Eliza».Eπειδή όμως ο ίδιος δεν είχε γνώσεις ψυχολογίας για να ολοκληρώσει την εργασία ζήτησε βοήθεια από έναν αληθινό ψυχοθεραπευτή,τον Carl Rogers.O Carl Rogers ήταν διάσημος για την ψυχοθεραπευτική του ταχτική.Ποιά ήταν αυτή..;Απλώς επαναλάμβανε στον ασθενή αυτό που μόλις είχε πεί.Αυτό ακριβώς έκανε και το πρόγραμμα «Eliza»…Oι ασθενείς καθόντουσαν μπροστά στην οθόνη και πληκτρολογούσαν αυτό που ενοιωθαν. Το πρόγραμμα,κατόπιν, επαναλάμβανε αυτό που ο χρήστης έλεγε σύχνα με τη μορφή ερώτησης..Ένα από τα πρώτα άτομα που χρησιμοποίησαν το συγκεκριμένο πρόγραμμα ήταν η γραμματέας του Weizenbaum και η αντίδρασή της τον άφησε άναυδο..Ενώ η γραμματέας είχε ξεκινήσει την διαδικασία των ερωτοαπαντήσεων με τον ψυχοθεραπευτή «Eliza»και ο Weizenbaum παρακολουθούσε διακριτικά,εκείνη μετά από λίγο γύρισε προς το μέρος του και του ζήτησε να φύγει από το δωμάτιο..Προτίμησε ξεκάθαρα την «συντροφιά»του μηχανήματος από την ανθρώπινη παρουσία.Σαφώς και δεν μας κάνει καμία εντύπωση σήμερα,μα τότε ήταν κάτι εξαιρετικά ασυνηθιστο.Εκεινη παρότι γνώριζε πως η «Eliza»δεν κατανοούσε λέξη από αυτά που έγραφε προτίμησε να συνεχίσει τη «συνεδρία»..

Πολλοί άλλοι συνεργάτες του Weizenbaum ως πειραματόζωα αρχικά , οικιοθελώς μετά την πρώτη επαφή,περνούσαν ώρες «μιλώντας» στη μηχανή για προσωπικά τους ζητήματα , ενδόμυχα συναισθήματα ,φόβους ,ανησυχίες και λεπτομέρεις που αφορούσαν τη ζωή τους.Ένοιωθαν απολύτως ασφαλείς αφού το μηχάνημα δεν επρόκειτο να τους κρίνει για οτιδήποτε από αυτά που περιέγραφάν και βεβαίως δεν υπήρχε περίπτωση να τους κοιτάξει στραβά ή να τους κατηγορήσει για οποιαδήποτε από τις πράξεις ή τα μυστικά που μπορεί να «εκμυστηρεύονταν» στο μηχάνημα.Oυσιαστικά αυτό που ανέδειξε πρόωρα το συγκεκρίμενο «πείραμα»είναι αυτή η εποχή της αρρωστημένης ατομικότητας που ζούμε σήμερα . Το μόνο που κάνει τους ανθρώπους να νοιώθουν ασφαλείς είναι να έχουν μπροστά τους την αντανάκλαση του εαυτού τους.Σαν να στέκονται μπροστά σε έναν καθρέφτη..

Η τεχνητή νοημοσύνη,άλλαξε κατεύθυνση,έκανε ακριβώς αυτό που έκανε η «Eliza»,μα τώρα πια σε μεγαλύτερη κλίμακα.Πλέον όλοι έχουμε μια οθόνη μπροστά μας,όλοι μας καθημερινά «μιλάμε» σε(με) αυτή την οθόνη πληκτρολογώντας επιθυμίες μας,κάνοντάς της ερωτήσεις για ζητήματα που μας απασχολούν ή δεν ξέρουμε,ρωτάμε και εκείνη μας απαντάει…H οθόνη παίζει το ρόλο της προστατευτικής ζελατίνας από τον έξω κόσμο και της αλληλεπίδρασης με άλλους ανθρώπους, ο θρίαμβος της ατομικότητας ενάντια στην κοινωνικότητα και την συναναστροφή..Ο τρόπος του συστήματος όχι μόνο να σε απομονώσει μα και να προβλέπει τις επόμενες ενέργειες σου.Αν ξέρει μέσα από τους διαλόγους σου με τον άψυχο ψυχοθεραπευτή σου,την οθόνη,τί είναι αυτό που σου αρέσει είναι πολύ απλό να προβλέψει τί είναι αυτό που ΘΑ αγαπήσεις αργότερα..

Αυτό που άρχισε να συμβαίνει το 1960 από μια χούφτα επιστήμονες με δυστοπικά οράματα για τη τότε εποχή,ουσιαστικά ήταν η απαρχή της δημιουργίας ενός κόσμου απόλυτα προβέψιμου και φυσικά η αφετηρία της κατάστασης που βιώνουμε σήμερα.Το μόνο απάγκειο του συστήματος είναι να μπορεί να προβλέψει τις αντιδράσεις μας ,να γνωρίζει εκ των προτέρων τί θα συμβεί ΑΝ…Η μόνη πιθανότητα να επιβιώσει το τέρας.Ναι,τίποτα αυθόρμητο δεν μπορεί να συμβεί εφόσον περνάει από το παγκόσμιο ψηφιακό σουρωτήρι.Έχουμε πλέον την δυνατότητα να επικοινωνούμε με τον άψυχο ψυχοθεραπευτή μας οπουδήποτε και αν βρισκόμαστε,στο μετρό,στη δουλειά,στη βόλτα..Παντού.Στην ιστορία της εξέλιξης του είδους μας διεκδικούμε,μάλλον χωρίς αντίπαλο το τίτλο του Ηοmo Monahicus..

Το παράδοξο του ζητήματος είναι πως αν υπάρχει ακόμα ελπίδα να ξανακερδίσουμε το δικαίωμα της αυθόρμητης έκφρασης,αυτή η ελπίδα ίσως εντοπίζεται και πάλι στον άψυχο ψυχοθεραπευτή μας..Τί θα συνέβαινε αν σε μια παγκόσμια κλίμακα και για ένα αρκετά μεγάλο διάστημα, οι αναζητήσεις μας ,τα like ,αυτά που γενικότερα συζητούσαμε με τη οθόνη ήταν τελείως διαφορετικά από αυτά που πραγματικά πιστεύουμε και θέλουμε..;