Michel Βauwens-Ομότιμη παραγωγή, ομότιμη διακυβέρνηση, ομότιμη ιδιοκτησία

Η τρέχουσα πολιτική οικονομία βασίζεται σε ένα θεμελιώδες λάθος, σημειώνει ο Michel Bauwens. Βασίζεται στην υπόθεση ότι οι φυσικοί πόροι είναι απεριόριστοι και ότι υπάρχει ένα ατέλειωτο βούλιαγμα. Σε μια κοινωνία βασισμένη στη θεωρία Ρ2Ρ (δίκτυα ομότιμων), η κατάσταση αντιστρέφεται: τα όρια των φυσικών πόρων αναγνωρίζονται και η αφθονία άυλων πόρων γίνεται κεντρική αρχή.

1. Γενική εισαγωγή

Οι κοινωνικές διαδικασίες μεταξύ ομότιμων δικτύων είναι διαδικασίας ακολουθιακής επαγωγικής επεξεργασίας, όπου αυτοί που κινούνται σε ένα διανεμημένο διαδίκτυο μπορούν να ασχολούνται ελεύθερα με κοινές επιδιώξεις, χωρίς εξωτερικό εξαναγκασμό. Είναι σημαντικό να συνειδητοποιήσουμε πως τα διανεμημένα συστήματα διαφέρουν από τα αποκεντρωμένα συστήματα, κυρίως επειδή στα τελευταία οι κόμβοι είναι υποχρεωτικοί, ενώ στα προηγούμενα είναι αποτέλεσμα συνειδητών επιλογών. Τα διανεμημένα δίκτυα έχουν περιορισμούς, εσωτερικό εξαναγκασμό, που αποτελούν προϋποθέσεις για να λειτουργεί μια ομάδα, και μπορεί να είναι ενσωματωμένα στην τεχνική υποδομή, τις κοινωνικές νόρμες ή τους νομικούς κανόνες.

Πιο συγκεκριμένα, οι κοινωνικές διαδικασίες μεταξύ ομότιμων δικτύων (Ρ2Ρ) δημιουργούν:

1) Ομότιμη παραγωγή: κάθε φορά που μια ομάδα ομότιμων δικτύων αποφασίζει να αναλάβει την παραγωγή ενός κοινού πόρου

2) Ομότιμη διακυβέρνηση: τα μέσα με τα οποία επιλέγουν να αυτοδιοικούνται όταν ασχολούνται με μια τέτοια επιδίωξη

3) Ομότιμη ιδιοκτησία: το θεσμικό και νομικό πλαίσιο που επιλέγουν να διαφυλάξουν έναντι της ιδιωτικής ιδιοποίησης αυτού του κοινού έργου- συνήθως με μορφές μη αποκλειστικής εκμετάλλευσης σε ό, τι αφορά στην οικουμενική κοινή ιδιοκτησία, όπως αυτή ορίζεται απότην General Public License (Άδεια Γενικής Χρήσης), ορισμένες μορφές των αδειών Creative Commons, η παρόμοιων παράγωγων.

Είναι σημαντικό να σημειώσουμε ότι η ομότιμη παραγωγή αποτελεί μια μορφή ‘γενικευμένης’ ή μη-αμοιβαίας ανταλλαγής. Δεν πρόκειται για μια οικονομία βασισμένη στην άμεση ανταλλαγή ή υποχρέωση. Επομένως, η ομότιμη παραγωγή δεν εξομοιώνεται με την συνεταιριστική παραγωγή για την αγορά: η συμμετοχή πρέπει να είναι εθελοντική, δεν υπάρχει άμεση ανταμοιβή (αλλά πολλές έμμεσες ανταμοιβές) με τη μορφή χρηματικής αποζημίωσης. Η ίδια η διαδικασία είναι συμμετοχική. Και το αποτέλεσμα είναι παρομοίως ελεύθερο, με την έννοια ότι οποιοσδήποτε μπορεί να έχει πρόσβαση και να χρησιμοποιεί τον κοινό πόρο. Στην πραγματικότητα, τα περισσότερα από τα προγράμματα της ομότιμης παραγωγής διασυνδέονται με έναν μικρότερο πυρήνα ανθρώπων που μπορούν να πληρώνονται και να χρησιμοποιούν τα κονδύλια για τη δημιουργία μιας υποδομής που θα επιτρέψει την ομότιμη παραγωγή.

Οι προϋποθέσεις για να υπάρξει ομότιμη παραγωγή είναι κυρίως: ο πλούτος και η διανομή. Ο πλούτος έχει να κάνει με τον πνευματικό πλούτο ή το πλεόνασμα δημιουργικότητας, με την ικανότητα κατοχής μέσων παραγωγής με ανάλογη ικανότητα πλεονάσματος. Η διανομή είναι η προσβασιμότητα αυτών των άφθονων πόρων σε καλά επεξεργασμένα εργαλεία, πουο Yochai Benkler αποκάλεσε λειτουργικά και επεκτάσιμα τμήματα. Μιλάμε πάλι για διανομή πνεύματος, για υποδομή παραγωγής, για χρηματοοικονομικό κεφάλαιο.

Η ισότιμη παραγωγή, παρ’ όλο που είναι ενσωματωμένη στην τρέχουσα πολιτική οικονομία και βασική για την επιβίωση των γνωστικών μορφών του καπιταλισμού, είναι μετα-καπιταλιστική. Κυρίως επειδή δεν εξαρτάται από τις αμοιβές, ούτε από τον έλεγχο μιας εταιρικής ιεραρχίας και δεν κατανέμει πόρους σύμφωνα με οποιονδήποτε μηχανισμό τιμών ή αγοράς.

Η ισότιμη διακυβέρνηση είναι μετα-δημοκρατική, επειδή είναι μια μορφή διακυβέρνησης που δεν βασίζεται στην αντιπροσώπευση, αλλά όπου οι συμμετέχοντες συναποφασίζουν άμεσα, και επειδή δεν περιορίζεται στο πολιτικό πεδίο, αλλά μπορεί να εφαρμοστεί σε οποιοδήποτε κοινωνικό πεδίο.

Η ισότιμη ιδιοκτησία είναι μια μετα-καπιταλιστική μορφή ιδιοκτησίας επειδή είναι μη αποκλειστικής εκμετάλλευσης και δημιουργεί ένα commons με οριακά κόστη αναπαραγωγής.

2. Οι προϋποθέσεις για την επέκταση της ομότιμης παραγωγής

Η ομότιμη παραγωγή εμφανίζεται στη σφαίρα της άυλης παραγωγής. Σ’ αυτή τη σφαίρα, η πρόσβαση σε διανεμημένους πόρους είναι σχετικά εύκολη. Μεγάλα τμήματα του πληθυσμού στις δυτικές χώρες διαθέτουν μόρφωση και μπορούν να έχουν έναν ηλεκτρονικό υπολογιστή στη διάθεσή τους. Και τα κόστη αναπαραγωγής είναι οριακά.

Η επέκταση της ομότιμης παραγωγής εξαρτάται από τις πολιτιστικές/νομικές συνθήκες. Απαιτεί τη χρήση ανοιχτού και ελεύθερου, ακατέργαστου πολιτιστικού υλικού, συμμετοχικές δομές για την επεξεργασία του και μορφές ιδιοκτησίες βασισμένες στα commons για να προστατεύσουν τα αποτελέσματα από ιδιωτική ιδιοποίηση. Ως εκ τούτου, επιτυγχάνεται η κυκλοφορία του common (η έννοια είναι του Nick Dyer-Whiteford), μέσω της οποίας η ομότιμη παραγωγή επεκτείνεται.

Ωστόσο, η ομότιμη παραγωγή δεν περιορίζεται στη σφαίρα της άυλης παραγωγής.

Οι φυσικοί πόροι μπορούν να μοιραστούν, εάν είναι διαθέσιμοι σε διανεμημένο σχήμα. Για παράδειγμα: οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές και τα αρχεία τους και η ικανότητα επεξεργασίας. Τα αυτοκίνητα μπορούν να συγκεντρωθούν όλα μαζί. Τα χρήματα μπορούν να συγκεντρωθούν, για παράδειγμα σε οικονομικές συναλλαγές του Ρ2Ρ όπως στην περίπτωσητης Zopa ή της Prosper.Η κατασκευή μικρών ηλεκτρονικών υπολογιστών και προσωπικών κατασκευών μπορούν να κατεβάσουν το όριο συμμετοχής, δημιουργώντας περισσότερα λειτουργικά και επεκτάσιμα τμήματα σε νεότερα πεδία.

Για διαδικασίες όπου η φυσική παραγωγή απαιτεί πρόσβαση σε συγκεντρωτικό οικονομικό κεφάλαιο, για παράδειγμα η παραγωγή αυτοκινήτων, είναι απολύτως κατανοητό να αποκοπεί η φάση του άυλου σχεδίου από τον χώρο φυσικής παραγωγής. Η Innocentive είναι ένα από τα παλιότερα παραδείγματα. Η μελέτη για το αυτοκίνητο ανοιχτού κώδικα μπορεί να έχει κολλήσει, αλλά δεν υπάρχει ουσιαστικό εμπόδιο για τέτοιες διαδικασίες.

Τέλος, η σχέση ανάμεσα σε φυσικά αντικείμενα, τον ορθολογικό χώρο και την ψηφιακή ταυτοποίηση μπορεί να αλλάξει, ώστε να προωθηθούν προσεγγίσεις βασισμένες στην έννοια των commons. Το πείραμα του λευκού ποδήλατου στο Άμστερνταμ απέτυχε, επειδή ο ανεπαρκής φυσικός πόρος, τα ποδήλατα, δεν μπορούσαν να εντοπιστούν και να προστατευθούν. Αλλά ποδήλατα που ανήκουν στα commons μπορούν να εντοπιστούν μέσω του RFID.

Μια τέτοια επέκταση δεν αποτελεί μόνο φυσική προέκταση της τεχνικής εξέλιξης, αλλά έχει δομικά και επομένως πολιτικά κωλύματα. Τα συγκεντρωτικά σχήματα του κεφαλαίου των σύγχρονων νεοφιλελεύθερων αντι-αγορών παρεμποδίζουν σαφώς μια τέτοια επέκταση. Ακόμη όμως και με αυτούς τους περιορισμούς, τα περιθώρια επέκτασης της ομότιμης παραγωγής είναι σημαντικά.

3. Οι συνθήκες για την επέκταση της ομότιμης διακυβέρνησης

Η ομότιμη διακυβέρνηση λειτουργεί επειδή η ομότιμη παραγωγή είναι ο συντονισμός σε μεγάλη κλίμακα ενός μεγάλου αριθμού ομάδων μικρο-παραγωγής. Στο εσωτερικό των ομάδων, η λήψη αποφάσεων είναι συμμετοχική και συναινετική και ο παγκόσμιος συντονισμός είναι εκουσίως αποδεκτός και σήμερα τεχνικά εφικτός. Μικρές φυλές, θύματα των πολιτισμικών ιεραρχιών, καθίστανται πάλι ικανές στο νέο σχήμα των διαδικτυακών κοινοτήτων με κοινά ενδιαφέροντα.

Από τη θετική της πλευρά, η ομότιμη διακυβέρνηση επεκτείνει τη σφαίρα της αυτονομίας-σε-συντονισμό με όλα τα κοινωνικά πεδία. Υπόσχεται να γίνει η παραγωγή μια μη ιεραρχική διαδικασία. Ωστόσο, όπως είπα προηγουμένως, η ομότιμη διακυβέρνηση είναι ‘μετα-δημοκρατική’ γιατί είναι μη-αντιπροσωπευτική.

Ο αρνητικός περιορισμός είναι ο ακόλουθος: η ομότιμη διακυβέρνηση απαιτεί a priori συναίνεση στο κοινό αντικείμενο. Αλλά η κοινωνία ως σύνολο στερείται εξ’ ορισμού αυτής της συναίνεσης: είναι μάλλον μια αποκεντρωμένη συλλογή αντιμαχόμενων συμφερόντων και κοσμοθεωριών παρά ένα διανεμημένο δίκτυο ελεύθερων παικτών. Κατά συνέπεια, για την κοινωνία γενικά δεν υπάρχει εναλλακτική λύση σε μια αναζωογονημένη δημοκρατική πολιτεία, βασισμένη στην αντιπροσώπευση. Ωστόσο, όπως η αγορά μπορεί να εμπνευστεί απ’ τον εαυτό της και να μεταρρυθμιστεί από αρχές Ρ2Ρ ή βασισμένες σε συνεταιρισμούς (όπως στο εμπόριο που υπάγεται σε ομότιμη διαιτησία), έτσι μπορούμε να έχουμε ομότιμα σχήματα παγκόσμιας διακυβέρνησης βασισμένης σε πολλούς θεματοφύλακες .Και σε κάθε περίπτωση, η σφαίρα της αυτονομίας, όπως για παράδειγμα η καθαρή διακυβέρνηση μπορεί να επεκταθεί ουσιαστικά ακόμη και μέσα στις δομές μιας δημοκρατικής κυβέρνησης.

4. Η θεωρία Ρ2Ρ ως απελευθερωτική δυνατότητα της εποχής

Η τρέχουσα πολιτική οικονομία βασίζεται σε ένα θεμελιώδες λάθος. Βασίζεται στην υπόθεση ότι οι φυσικοί πόροι είναι απεριόριστοι και ότι υπάρχει ένα ατέλειωτο βούλιαγμα. Και δημιουργεί τεχνική ανεπάρκεια για εν δυνάμει άφθονους πολιτιστικούς πόρους. Αυτός ο συνδυασμός ημι-αφθονίας και ημι- ανεπάρκειας καταστρέφει τη βιόσφαιρα και παρεμποδίζει την επέκταση του κοινωνικού νεωτερισμού και του ελεύθερου πολιτισμού.

Σε μια κοινωνία βασισμένη στη θεωρία Ρ2Ρ, η κατάσταση αντιστρέφεται: τα όρια των φυσικών πόρων αναγνωρίζονται και η αφθονία άυλων πόρων γίνεται κεντρική αρχή. Η θεώρηση της Ρ2Ρ είναι η ακόλουθη:

1) η κεντρική πνευματική, πολιτιστική και ψυχική αξία παράγεται μέσω μη αμοιβαίας ομότιμης παραγωγής,
2) περιβάλλεται από μια μεταρρυθμισμένη, εμπνευσμένη από την ομοτιμία, σφαίρα υλικών ανταλλαγών,
3) διοικείται σε παγκόσμιο επίπεδο από ένα εμπνευσμένο από την ομοτιμία και αναμορφωμένο κράτος και σύστημα διακυβέρνησης.