COP24: Μέσα στην καταστροφή, η κωμωδία συνεχίζει

Η 24η Συνδιάσκεψη του ΟΗΕ για το κλίμα (COP241) μόλις έληξε στο Κατοβίτσε της Πολωνίας. Αντί να στηριχτεί στην πρόσφατη έκθεση της ειδικής επιστημονικής ομάδας για το κλίμα (ΔΟΕΕΚ = IPCC2), για να υιοθετήσει τα υπερ-επείγοντα μέτρα που επιβάλλονται έτσι ώστε να κρατηθεί η θέρμανση κάτω από το συν 1,5 βαθμούς σε σχέση με τον 18ο αιώνα, η Συνδιάσκεψη μόλις και με δυσκολία κατάφερε να ορίσει κανόνες που θα πρέπει το κάθε κράτος να ακολουθήσει για να μετρήσει τις εκπομπές του σε αέρια του θερμοκηπίου μετά το 2020. Η ΔΟΕΕΚ επιστρέφει με ευλογίες στις μελέτες της, η “ενίσχυση των φιλοδοξιών” μετατίθεται για αργότερα και οι “αναπτυσσόμενες” χώρες πρέπει να αρκεστούν σε θολές υποσχέσεις σε σχέση με το πράσινο Ταμείο για το κλίμα.
Μιλώντας για επείγουσες καταστάσεις…

Η COP21, στο Παρίσι, είχε θέσει ένα στόχο: “Να παραμείνουμε κάτω από τους 2 βαθμούς θέρμανσης σε σχέση με την προβιομηχανική εποχή, εξακολουθώντας πάντως τις προσπάθειες για να μην ξεπεράσουμε τον 1,5 βαθμό”. Στην προοπτική αυτής της απόφασης, είχε ανατεθεί στην ΔΟΕΕΚ να συντάξει μια ειδική έκθεση για τον 1,5 βαθμό. Η έκθεση δημοσιοποιήθηκε τον Οκτώβρη και είναι πολύ ανησυχητική, καθώς συμπεραίνει, κυρίως, ότι η ανθρωπότητα διαθέτει μόλις καμιά δωδεκαριά χρόνια (το πολύ), για να αποφύγει έναν κατακλυσμό τεράστιας έκτασης και, επίσης, ότι είναι αναγκαίες σημαντικές αλλαγές σε όλα τα επίπεδα της κοινωνίας, για να μπορέσουν να μειωθούν οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου κατά 50% ώς το 2030 και πλήρως ώς το 2050.

Στο Κατόβιτσε, οι ΗΠΑ, με την υποστήριξη της Ρωσίας, της Σαουδικής Αραβίας και του Κουβέιτ, έδωσαν μάχη για να εμποδίσουν να ληφθεί υπόψη από τις κυβερνήσεις παντού ο κώδωνας κινδύνου των επιστημόνων. Και κατάφεραν το στόχο τους, αφού η COP24 τελικά αρκέστηκε να ευχαριστήσει την ΔΟΕΕΚ που έκλεισε την έκθεσή της στις προθεσμίες που είχαν. Η διακήρυξη 8 σελίδων που υιοθετήθηκε από τη Συνδιάσκεψη δεν κάνει καμία νύξη, ούτε μία φορά, στον απολύτως επείγοντα χαρακτήρα του ζητήματος που διατύπωσε η ΔΟΕΕΚ. Την ώρα που τα σχέδια για το κλίμα των εθνικών κυβερνήσεων (“εθνικά καθορισμένες συμβολές” -NDC- στη γλώσσα τους3) κρατούν για προοπτική μια καταστροφική θέρμανση κατά συν 2,7 ώς 3,7 βαθμούς Κελσίου, κανένα κράτος δεν πήρε μέτρα για να ενισχύσει τις δεσμεύσεις του. Θα δούμε αργότερα πώς θα καλυφθεί το κενό μεταξύ των λόγων του Παρισιού και των πράξεων των κυβερνήσεων …εάν καλυφθεί.
Αντίο στις διαφοροποιημένες ευθύνες

Το ότι γύρισε την πλάτη της στη διάγνωση της ΔΟΕΕΚ δεν είναι ο μόνος λόγος θυμού απέναντι σε αυτή την COP. Η Συνθήκη πλαίσιο του ΟΗΕ για τις κλιματικές αλλαγές (Ρίο, 1992) λέει ότι η θέρμανση είναι “κοινή αλλά διαφοροποιημένη ευθύνη”. Επρόκειτο λοιπόν για κατανομή των προσπαθειών παίρνοντας υπόψη το γεγονός ότι οι λεγόμενες “αναπτυγμένες” χώρες είναι οι ιστορικά κυρίως υπεύθυνες για τη θέρμανση. Η ρήτρα αυτή, θεμελιώδης για τις χώρες του Νότου, βρίσκεται από την αρχή των διαπραγματεύσεων στο στόχαστρο των πλουσίων χωρών, ιδιαίτερα των ΗΠΑ. Όμως, με πρόσχημα την ενιαιοποίηση των διαδικασιών καταγραφής των εκπομπών, η COP24 αποτελεί νέο στάδιο στο βαθμιαίο παραμερισμό της.

Και πράγματι, η COP24 αποφάσισε ότι οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα (CO2) μιας πλούσιας χώρας -η οποία θα μπορούσε απολύτως να σταματήσει αμέσως να καίει κάρβουνο για να παράγει ηλεκτρικό- μπαίνουν στο ίδιο επίπεδο με μιας φτωχής χώρας -που δεν έχει τα χρηματοδοτικά και τεχνολογικά μέσα να αναπτύξει πράσινα εναλλακτικά μέσα. Η ισοδυναμία αυτή θα ήταν ίσως δικαιολογημένη εάν η βοήθεια των αναπτυγμένων χωρών στην ενεργειακή μετάβαση των χωρών του Νότου ήταν πραγματική, ουσιαστική, χωρίς όρους και ανάλογη της δικής τους ιστορικής ευθύνης. Αλλά δεν είναι αυτή η περίπτωση. Τα 100 δισεκατομμύρια ετησίως του “πράσινου ταμείου για το κλίμα” που υποσχέθηκαν για μετά το 2020 (ποσό τελείως ανεπαρκές για να χρηματοδοτηθεί η μετάβαση και η προσαρμογή) παραμένουν κυρίως υπόσχεση στα χαρτιά, ενώ οι πλούσιες χώρες παριστάνουν τον κουφό όταν οι πιο φτωχές τους ζητάνε αποζημιώσεις για τις απώλειες και τις βλάβες (losses and damages) που υφίστανται από τους πιο βίαιους τυφώνες και τα άλλα ακραία μετεωρολογικά φαινόμενα.

Όλοι αυτοί που, όπως και ο Τραμπ, κυνικά αρνούνται την πραγματικότητα της “ανθρωπικής” κλιματικής αλλαγής -την ώρα που είναι οι κύριοι υπεύθυνοι για αυτήν- δεν διστάζουν όμως να προφασιστούν τον “επείγοντα χαρακτήρα του οικολογικού” για να πνίξουν το διακύβευμα της κοινωνικής δικαιοσύνης. Δικαιοσύνη στις σχέσεις Βορά-Νότου, προφανώς, αλλά επίσης και στις σχέσεις πλουσίων και φτωχών, τόσο στο Βορά όσο και στο Νότο. Το κίνημα των κίτρινων γιλέκων το δείχνει καθαρά, ότι δεν υπάρχει διέξοδος από την κλιματική κρίση μέσα από μια νεοφιλελεύθερη πολιτική που χαρίζει δώρα στους πλούσιους στο όνομα της ανταγωνιστικότητας, από τη μια, και φορολογεί τους φτωχούς, στο όνομα της οικολογίας, από την άλλη. Και όμως, αυτήν ακριβώς την υποκριτική και άδικη πολιτική είναι που οι κυβερνήσεις θέλουν να ενισχύσουν, στο όνομα της διάσωσης του κλίματος. Ιδιαίτερα μέσα από την εγκαθίδρυση (έχει μετατεθεί σε κατοπινή COP) μιας παγκόσμιας τιμής άνθρακα και ενός νέου “μηχανισμού της αγοράς” για να γενικευτεί η εμπορευματοποίηση των οικοσυστημάτων, με ανταλλακτικά δικαιώματα εκπομπών στο χέρι.
Ανάπτυξη ή κλίμα; Ιησούς ή Βαρνάβας;

Στο τέλος της συνδιάσκεψης, τα σχόλια των περισσότερων παρατηρητών πηγαινοέρχονται ανάμεσα στην εικόνα του μισοάδειου ποτηριού και στην εικόνα του μισογεμάτου. Δυσανασχετούν για την αργοπορία να εφαρμοστεί η “καλή συμφωνία” του Παρισιού. Αλλά η αργοπορία αυτή δεν πηγάζει μόνο από την κακή πολωνική προεδρεία της COP, ούτε από την υποταγή της στα συμφέροντα του άνθρακα (η COP24 είχε για χορηγούς τις μεγαλύτερες ευρωπαϊκές εταιρείες εκμετάλλευσης ανθρακωρυχείων), ούτε και από την κρίση που ο κακός Τραμπ θα είχε εισάγει στο πολυμερές “μοντέλο” διαχείρισης των διεθνών σχέσεων… Πολύ πιο θεμελιακό είναι το ότι είναι αδύνατο να λυθεί η κλιματική εξίσωση χωρίς ρήξη με την παραγωγικίστικη λογική του καπιταλισμού. Έτσι, μας προσκαλεί να ξαναδούμε αυτά που αποσιωπήθηκαν στην COP21, για να μπορέσουμε να δούμε τη σκοτεινή πλευρά της “καλής συμφωνίας” του Παρισιού…

Για να σωθεί το κλίμα, αυτό προϋποθέτει να σταματήσει η ανάπτυξη. Για να το πούμε απλά, πρέπει να παράγουμε λιγότερα και να μοιραζόμαστε περισσότερα, πράγμα για το οποίο ο καπιταλισμός είναι απολύτως ανίκανος. Με άλλα λόγια, υπάρχει ένας βαθύς ανταγωνισμός ανάμεσα στη λύση της κλιματικής κρίσης, από τη μια, και στην καπιταλιστική λογική συσσώρευσης, από την άλλη. Εδώ και ένα τέταρτο του αιώνα, οι διάφορες COP δεν κάνουν τίποτε άλλο από το να στριφογυρίζουν γύρω από το δίλημμα: ανάπτυξη ή κλίμα; Ιησούς ή Βαρνάβας; Η συμφωνία του Παρισιού έδωσε την εντύπωση ότι βρέθηκε μια λύση, αλλά αυτή δεν ήταν παρά μια δήλωση προθέσεων, ένα τεχνασματάκι. Γιατί, στους διαδρόμους, η “καλή συμφωνία” στηριζόταν σε ένα τρελό και εγκληματικό καπιταλιστικό σχέδιο: να “ξεπεραστεί προσωρινά” το κατώφλι της επικινδυνότητας της θέρμανσης. Ο Βαρνάβας αφήνεται ελεύθερος, ο Χριστός σταυρώνεται και ο Πιλάτος πλένει τα χέρια του.
Σενάριο μαθητευόμενων μάγων

Η ιδέα είναι η εξής: το όριο του 1,5 βαθμού Κελσίου θα ξεπεραστεί το 2030-2040 -ανάπτυξη για χάρη του κέρδους!-, αλλά χάρη στις “τεχνολογίες αρνητικών εκπομπών” και στη γεωμηχανική θα μπορέσουμε να ξαναψύξουμε το κλίμα κατά το δεύτερο ήμισυ του αιώνα. Κοιμηθείτε ήσυχα, άνθρωποί μου, όλα είναι υπό έλεγχο… Στη συμφωνία του Παρισιού μπορεί το σενάριο αυτό να είναι έμμεσο, όμως είναι πλέον απολύτως ξεκάθαρο στις επιστημονικές δημοσιεύσεις που χρησιμεύουν ως βάση για τους κλιματικούς διαπραγματευτές -ακόμα και για τις εργασίες της ΔΟΕΕΚ.

Το σχέδιο αυτό “προσωρινού ξεπεράσματος” είναι αντάξιο ενός μαθητευόμενου μάγου, για τουλάχιστον δύο λόγους:

1) Οι σχετικές τεχνολογίες είναι υποθετικές, ακόμα και επικίνδυνες (τόσο οικολογικά όσο ΚΑΙ κοινωνικά), και,

2) Γιατί στο ενδιάμεσο, θα μπορούσαν να συμβούν αμετάκλητες καταστροφές -για παράδειγμα, ένα λιώσιμο των πάγων θα μπορούσε να οδηγήσει σε άνοδο κατά πολλά μέτρα των ωκεανών!

Όμως, οι μαθητευόμενοι μάγοι ακούγονται από τις “ελίτ”, γιατί η “λύση” τους μοιάζει να επιτρέπει τη μετάθεση του διλήμματος της ανάπτυξης για αργότερα. Έτσι, αφήνει στις εξορυκτικές πολυεθνικές και στις τράπεζες που τις χρηματοδοτούν τον απαραίτητο χρόνο για να αποδοτικοποιήσουν τις τεράστιες επενδύσεις τους σε άνθρακα, πετρέλαιο, αέριο. Έτσι, στην πράξη, η συμμαχία ορυκτών και χρηματοπιστωτικού είναι αυτή που καθορίζει και το ρυθμό και τις μορφές της ενεργειακής μετάβασης.

Απολύτως αφοσιωμένοι στις επιταγές του κέρδους, της ανταγωνιστικότητας (μεταξύ επιχειρήσεων, αλλά και μεταξύ κρατών που προστατεύουν τις “δικές τους” επιχειρήσεις), οι διαπραγματευτές το μόνο που θέλουν είναι να πιστέψουν πως ο Θεός της Τεχνολογίας θα έλθει να σώσει την αγοραία οικονομία τους και το συμπαραμαρτούμενό της, την ατελείωτη ανάπτυξη. Εξού και η αδιαφορία τους για την τωρινή καταστροφή και ο ενθουσιασμός τους, ή και η ειλικρίνειά τους στο να πιστέψουν (ή στο να προσπαθήσουν να μας κάνουν να πιστέψουμε) ότι έχουν συνάψει μια “ιστορική συμφωνία” -άλλη μία… Την ώρα της καταστροφής, η κωμωδία συνεχίζει.
Κοινωνική δικαιοσύνη, κλιματική δικαιοσύνη: Ίδιος ο αγώνας

Μετά από αυτή την COP24, ένα πράγμα θα έπρεπε να είναι διαυγές σαν το κρυστάλλινο νερό: δεν υπάρχει τίποτα, μα απολύτως τίποτα, να περιμένουμε από τις κυβερνήσεις, από τον ΟΗΕ, από “διαλόγους Ταλανόα”, από “High Ambition Coalition”4, κλπ. Πρέπει να εγκαταλείψουμε ριζικά κάθε αυταπάτη για τη δυνατότητα να πείσουμε όλους αυτούς τους αρμόδιους για το χάος, όποιοι και να είναι, ότι θα ήταν για το δικό τους καλό να “πάρουν την πρωτοβουλία”, να “ενισχύσουν τις φιλοδοξίες” τους, προωθώντας μια “δίκαιη μετάβαση” προς μία “βιώσιμη ανάπτυξη”, κλπ., κλπ. Δεν πρόκειται να συγκινηθούν -τελεία. Όλες αυτές οι φλυαρίες, όλες αυτές οι σκηνοθεσίες δεν έχουν παρά μόνο ένα στόχο: να κοιμίσουν τους λαούς, να εξουδετερώσουν τη σκέψη τους, να παραλύσουν τις οργανώσεις τους. Είναι η στρατηγικής της αράχνης. Η όποια συνεργασία συνεπάγεται να πιαστείς στα δίχτυα της.

Στο Βέλγιο, το αδιέξοδο της στρατηγικής της συνεργασίας των μεγάλων περιβαλλοντικών οργανώσεων (και των συνδικαλιστικών ηγεσιών που τις υποστηρίζουν) φάνηκε πλήρως. Πράγματι, την επαύριο της τεράστιας διαδήλωσης για το κλίμα, στις αρχές Δεκεμβρίου (75.000 άνθρωποι στις Βρυξέλλες), οι οργανώσεις “Coalition climat” και “Climate express” παρακαλούσαν τη δεξιά κυβέρνηση να μην πέσει, ενώ η Greenpeace ικέτευε το βασιλιά να πείσει την πολιτική κοινότητα για το επείγον του κλίματος. Προφανώς, χωρίς επιτυχία. Δεν είναι προφανές ότι ο δρόμος αυτός είναι αδιέξοδος; Όταν όλες οι γήινες προσφυγές θα έχουν εξαντληθεί, δεν θα μένει πλέον παρά να ικετεύουμε τα θεία…

Το αδιέξοδο αυτό είναι παρόμοιο, σε όλη του την κλίμακα, με το αδιέξοδο στο οποίο έχουν βυθιστεί, από τα τέλη του 2014, οι συνδικαλιστικές ηγεσίες, σταματώντας τους σχεδιασμούς δράσης τους, “για να δώσουν μια ευκαιρία στο διάλογο”. Ξέρουμε την τύχη του: η δεξιά κυβέρνηση ξαναπήρε την αυτοπεποίθησή της και διέλυσε, τη μία μετά την άλλη, μια σειρά από κοινωνικές κατακτήσεις.