Σε κινούμενη άμμο το ευρωπαϊκό οικοδόμημα…

Σταύρος Λυγερός

Ηχηρά ονόματα του ευρωιερατείου είχαν από το 2016-17 υποχρεωθεί να ομολογήσουν ότι “κάτι σάπιο υπάρχει στο βασίλειο της Δανιμαρκίας”. Ο…
πρόεδρος της Κομισιόν Γιούνκερ, ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Τουσκ, ο επικεφαλής της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ) Ντράγκι, ακόμα και η Λαγκάρντ του ΔΝΤ είχαν μιλήσει -με τον έναν ή τον άλλο τρόπο- για την ανάγκη μίας νέας πορείας. Όπως σωστά, άλλωστε, είχε πει ο Τουσκ για το ευρωπαϊκό οικοδόμημα «δεν μπορούμε να ξεκινήσουμε τις συζητήσεις με μία μακάρια πεποίθηση ότι τίποτα δεν είναι λάθος, ότι τα πάντα είναι εντάξει».

Η κατάληξη του αναστοχασμού για το μέλλον της ΕΕ που εγκαινιάσθηκε στη σύνοδο κορυφής της Μπρατισλάβας φάνηκε από μία δήλωση της Μέρκελ και επισημοποιήθηκε από σύνοδο κορυφής: η απάντηση του ευρωιερατείου είναι η ΕΕ των πολλών ταχυτήτων. Το Brexit ήταν ένα μήνυμα που δεν μπορεί να παρακαμφθεί. Δεν πρόκειται απλά και μόνο για την εκδήλωση του παραδοσιακού βρετανικού ευρωσκεπτικισμού. Αποτελεί την κορυφή του παγόβουνου. Και το παγόβουνο είναι η ραγδαία άνοδος της αντισυστημικής ψήφου σ’ όλα τα μήκη και τα πλάτη της Γηραιάς Ηπείρου.

Το γεγονός ότι η αντισυστημική ψήφος στον ευρωπαϊκό Νότο προσέλαβε κυρίως αριστερό πρόσημο (Ελλάδα, Ισπανία, Πορτογαλία και εν μέρει και ιδιαζόντως και στην Ιταλία) ενώ στον Βορρά και στην Ανατολή έχει ακροδεξιό-εθνικιστικό πρόσημο δεν αλλάζει την ουσία του προβλήματος. Η ουσία είναι η αμφισβήτηση της κατεστημένης πολιτικής που με επιμέρους διαφοροποιήσεις εφαρμόζουν τις τελευταίες δεκαετίες στην ΕΕ και η Κεντροδεξιά και η Κεντροαριστερά.

Έτσι όπως έχουν εξελιχθεί τα πράγματα, η κρίση της Ευρώπης δεν είναι απλώς το άθροισμα των επιμέρους κρίσεων (οικονομική, μεταναστευτική και κρίση ασφάλειας λόγω της ισλαμικής τρομοκρατίας). Η ταυτόχρονη έκθεση του ευρωπαϊκού οικοδομήματος στις τρεις αυτές παράλληλες κρίσεις έβγαλε με δύναμη στην επιφάνεια τις ασυμμετρίες και τις αντιφάσεις του, με αποτέλεσμα η ΕΕ να αντιμετωπίζει σήμερα υπαρξιακή κρίση. Η πρόσφατη ομιλία του Γιούνκερ στο Ευρωκοινοβούλιο ήταν ενδεικτική της ανησυχίας που επικρατεί και σε μέλη του ευρωιερατείου.

Το Βερολίνο, όμως, δεν δείχνει διατεθειμένο να αλλάξει ουσιαστικά ρότα. Η μόνη πραγματική αλλαγή της Μέρκελ είναι στο προσφυγικό-μεταναστευτικό μέτωπο, λόγω των ισχυρών πιέσεων που δέχεται εντός της χώρας της. Η εκλογική άνοδος του ξενοφοβικού και ευρωσκεπτικιστικού κόμματος “Εναλλακτική για τη Γερμανία” οξύνει τις πιέσεις που δέχεται από το κόμμα της και από το αδελφό Χριστιανοκοινωνιστικό Κόμμα της Βαυαρίας. Πρόκειται για πιέσεις που αντανακλούν το κλίμα σ’ ένα πολύ μεγάλο τμήμα της γερμανικής κοινωνίας. Γι’ αυτό και δεν μπορεί να τις αγνοήσει.

Η τριχοτόμηση της Ευρώπης
Ενδεικτικό της ανησυχίας και του προβληματισμού που επικράτησε εκείνη την περίοδο στο ευρωιερατείο είναι οι δηλώσεις Γιούνκερ για «κοινωνική Ευρώπη» και για την ανάγκη ευελιξίας όσον αφορά την εφαρμογή των δημοσιονομικών κανόνων προκειμένου να διευκολυνθεί η ανάπτυξη. Εκείνες τις ημέρες ο Τουσκ έκρουε τον κώδωνα του κινδύνου για το ευρωπαϊκό οικοδόμημα, ρίχνοντας με δραματικούς τόνους στο τραπέζι το ζήτημα “περισσότερη ή λιγότερη Ευρώπη” που απασχολεί πρωτίστως τις χώρες-μέλη της ομάδας Βίζεγκραντ (Πολωνία, Ουγγαρία, Τσεχία και Σλοβακία).

Μιλώντας σχηματικά, μπορούμε να πούμε ότι στους κόλπους της ΕΕ διαμορφώνονται τρεις ομάδες (Βορράς, Νότος και Ανατολή). Με δεδομένες τις διαφοροποιήσεις στους κόλπους τους, είναι εμφανές ότι τραβάνε το “κάρο” προς διαφορετικές κατευθύνσεις. Οι αποκλίνουσες αυτές τάσεις εκ των πραγμάτων περιπλέκουν την κατάσταση. Όχι μόνο δυσκολεύουν την ανεύρεση εποικοδομητικών συμβιβασμών, αλλά και δυσχεραίνουν τη γερμανική ηγεμονία. Ειδικά σε μία περίοδο που η Μέρκελ εμφανίζεται σχετικά αποδυναμωμένη στο εσωτερικό και που τόσο ο Ντράγκι όσο και ο Γιούνκερ εκδηλώνουν τάσεις αυτονόμησης.

Παρόλα αυτά, το Βερολίνο συνεχίζει να δίνει τον τόνο. Η καγκελάριος υιοθετεί ευέλικτη στάση και που και που κάνει φραστικές υποχωρήσεις, προκειμένου να διατηρήσει τον έλεγχο και να αποτρέψει δραστικές αποφάσεις. Με τον τρόπο αυτό, άλλωστε, εξουδετέρωσε και τις προτάσεις του προέδρου Μακρόν για τη μεταρρύθμιση της ΕΕ-Ευρωζώνης.

Η νίκη του Κινήματος των 5 Αστέρων και της Λέγκας στις ιταλικές εκλογές και ο σχηματισμός κυβέρνησης από αυτά τα κόμματα διέψευσε παταγωδώς τις εκτιμήσεις ότι το πολιτικό τοπίο στην Ευρώπη έχει μετά την κρίση βρει μία νέα ισορροπία. Μπορεί να αποφεύχθηκε εξαρχής η σύγκρουση του ευρωιερατείου με την κυβέρνηση Κόντε, αλλά το πρόβλημα που χωρίζει τις δύο πλευρές είναι ολόκληρο εκεί. Αν δει κανείς κάτω από την επιφάνεια, η ΕΕ θυμίζει ολοένα και περισσότερο κινούμενη άμμο…

slpress.gr