Πώς η Τεχνητή Νοημοσύνη και τα data centers προκαλούν έλλειψη νερού

Όταν η τεχνητή νοημοσύνη διψά: Πώς τα data centers αλλάζουν παγκοσμίως την πολιτική για το νερό

Κάποτε η διαχείριση του νερού ήταν υπόθεση αγροτών, δήμων, μετεωρολόγων και τελικά των κυβερνήσεων, όταν και εάν έπρεπε να ληφθούν μέτρα λόγω επικείμενης λειψυδρίας. Σήμερα, μια νέα – αθόρυβη αλλά πανίσχυρη – παράμετρος μπαίνει στο κάδρο αλλάζοντας τα δεδομένα: η τεχνητή νοημοσύνη. Πίσω από κάθε ερώτηση σε ένα chatbot, κάθε βίντεο που σου προτείνει μια πλατφόρμα, κάθε «έξυπνη» πρόβλεψη του καιρού ή της αγοράς, υπάρχει ένα πλήθος από data centers που χρειάζονται… νερό. Πολύ νερό. Κάτι που μετατρέπει αυτό το βασικό για την ανθρώπινη ζωή συστατικό σε «αγαθό». Στη διαχείριση του οποίου υπάρχουν συμφέροντα κάθε είδους. Και προκαλούν ως εκ τούτου συζήτηση για τη διαχειρισή του.

Η εποχή της Υδροπολιτικής

Μέχρι πρόσφατα, η λέξη «υδροπολιτική» αφορούσε κυρίως τον Νείλο, τον Τίγρη και τον Ευφράτη – ποτάμια που χώριζαν κράτη, διαπερνούσαν εθνικά συμφέροντα, έφερναν γεωργικές εντάσεις και στα οποία χτίζονταν φράγματα που χρησιμοποιούνταν μεταξύ άλλων και για επίδειξη ισχύος, όπως στην πρόσφατη σύγκρουση μεταξύ Ινδίας και Πακιστάν.

Ο όρος χρησιμοποιείτο προκειμένου να περιγράψει τη σύνδεση μεταξύ του νερού ως φυσικού πόρου και των πολιτικών διπλωματικών και στρατηγικών πτυχών. Εστίαζε στον τρόπο με τον οποίο το νερό επηρεάζει και επηρεάζεται από τις πολιτικές αποφάσεις, τις διεθνείς σχέσεις και την περιφερειακή σταθερότητα.

Παρά το γεγονός ότι και η Ελλάδα εμπλέκεται σε τέτοιου είδους καταστάσεις – χαρακτηριστικό παράδειγμα οι πρόσφατες διαβουλεύσεις με την Βουλγαρία η οποία ελέγχει τις ροές στον ποταμό Έβρο από το φράγμα Ιβαίλοφγκραντ, προκαλώντας περιοδικά λειψυδρία στην περιοχή, το ζήτημα απασχολούσε πολύ λίγους, πέρα από τους άμεσα πληττόμενους.

Όμως κάτι άλλαξε. Τα ψηφιακά κέντρα – και η τεχνητή νοημοσύνη που τροφοδοτούν – ήρθαν να προσθέσουν νέες πιέσεις σε ένα ήδη πιεσμένο οικοσύστημα. Και τόσο κράτη όσο και οργανισμοί αναγκάζονται να επαναπροσδιορίσουν τις πολιτικές τους έναντι των υδάτινων πόρων.

Πίσω από την κούρσα για την τεχνητή νοημοσύνη που εξελίσσεται με ιλιγγιώδη ταχύτητα σε όλο τον κόσμο, και αντιπαρατάσσει σε πρώτη φάση τις ΗΠΑ και την Κίνα κρύβεται ένας αθέατος αλλά κρίσιμος αγώνας για πόρους. Και το νερό είναι πλέον ένας από τους σιωπηλούς κρίσιμους παράγοντες. Όσο οι κυβερνήσεις, οι εταιρείες και οι τεχνολογικοί κολοσσοί επενδύουν σε αλγορίθμους, μοντέλα και υπολογιστική ισχύ, οι δυνατότητές τους εξαρτώνται και από το πόσο νερό μπορούν να διαθέσουν γι’ αυτά.

Οι ανάγκες για ψύξη στο προσκήνιο

Η λέξη «τεχνητή νοημοσύνη» μπορεί να ξεγελά, κάνοντας κάποιον να πιστεύει ότι αυτή αφορά αποκλειστικά τον ψηφιακό κόσμο και δεν περνά. Κάτι τέτοιο όμως δεν ισχύει. Η νοημοσύνη που σχεδιάστηκε για να προβλέπει, να μαθαίνει και να μιμείται, βασίζεται σε υλικό εξοπλισμό: Τεράστιους servers που δουλεύουν αδιάκοπα, θερμαίνονται, και για να συνεχίσουν να λειτουργούν, πρέπει να ψύχονται. Και η πιο αποτελεσματική ψύξη, δεν είναι ψηφιακή – είναι υγρή.

Η υδρόψυξη είναι πια ο κανόνας για τις υποδομές υψηλής απόδοσης. Το GPT-3 της OpenAI, για παράδειγμα, υπολογίζεται πως «ήπιε» πάνω από 700.000 λίτρα νερού μόνο για την αρχική του εκπαίδευση. Η Microsoft χρησιμοποίησε πάνω από 6,4 δισ. λίτρα μέσα στο 2022 – αυξημένα κατά 34% σε σχέση με την προηγούμενη χρονιά. Σύμφωνα με έρευνες για 20 έως 50 ερωτήσεις σε ένα chatbot, απαιτείται μισό λίτρο νερού.

Δισεκατομμύρια λίτρα νερού για την Τεχνητή Νοημοσύνη

Το ίδιο φαινόμενο επαναλαμβάνεται σε παγκόσμια κλίμακα – και μάλιστα με ρυθμούς που κάνουν τα data centers τον ταχύτερα αναπτυσσόμενο καταναλωτή νερού στον πλανήτη.

Στις ΗΠΑ, τα 5.426 data centers καταναλώνουν περίπου 620 δισεκατομμύρια λίτρα νερού ετησίως — όσο οι ανάγκες ενός πληθυσμού άνω των 6 εκατομμυρίων ανθρώπων. Μόνο ένα μεγάλο hyperscale data center μπορεί να αντλεί μέχρι και 19 εκατομμύρια λίτρα την ημέρα, ποσότητα ικανή να καλύψει τις ανάγκες μιας ολόκληρης πόλης.

Και όσο η τεχνητή νοημοσύνη βαθαίνει, η δίψα αυξάνεται. Σε μοντέλα όπως το GPT-4, η υδατική κατανάλωση αυξάνεται ανάλογα με τη χρήση: κάθε αναζήτηση, κάθε ερώτηση, κάθε «συνομιλία» κοστίζει σε ανάγκη για ψύξη, δηλαδή νερό.

Στη Βιρτζίνια των ΗΠΑ, πολιτείες που φιλοξενούν χιλιάδες τέτοιες υποδομές, η κατανάλωση αυξήθηκε κατά 65% μέσα σε τέσσερα χρόνια. Εκτιμήσεις κάνουν λόγο για ετήσια κατανάλωση άνω των 560 δισεκατομμυρίων λίτρων σε παγκόσμιο επίπεδο — αριθμός που αναμένεται να διπλασιαστεί έως το 2030.

Αυτή η επιθετική άνοδος αλλάζει τη θέση των data centers μέσα στο υδρολογικό ισοζύγιο. Και όλο και πιο συχνά, οι κυβερνήσεις καλούνται να αποφασίσουν αν προτεραιότητα θα έχει η γεωργία, η ύδρευση, ή η λειτουργία του επόμενου cloud.

Όταν το νερό παύει να είναι απλώς φυσικός πόρος

Η αλήθεια είναι απλή: το νερό γίνεται πλέον στοιχείο υποδομής, όπως η ενέργεια. Το ερώτημα λοιπόν δεν είναι μόνο ποιος έχει νερό — αλλά ποιος το διαθέτει, και για ποιον.

Στην Αριζόνα, στη Νεβάδα, στην Ολλανδία και στην Ιρλανδία, οι αντιδράσεις έχουν ήδη ξεκινήσει: από κατοίκους που βλέπουν τα πηγάδια τους να στεγνώνουν, μέχρι δημοτικά συμβούλια που μπλόκαραν νέες εγκαταστάσεις.

Το ερώτημα παραμένει: όταν δεν υπάρχει αρκετό νερό για όλους, ποιος έχει προτεραιότητα; Ο αγρότης; Ο δήμος; Ή η cloud υποδομή που φιλοξενεί το Large Language Model της επόμενης δεκαετίας;

Η κλιματική κρίση ως καταλύτης

Η κλιματική αλλαγή καθιστά το νερό ακόμη πιο δυσεύρετο. Λιγότερες βροχοπτώσεις, μεγαλύτερες περίοδοι ξηρασίας, εξάντληση των υπόγειων αποθεμάτων και πιο ασταθής χιονοκάλυψη πλήττουν την αναπλήρωση των φυσικών ταμιευτήρων.

Σε αυτό το ήδη τεταμένο πλαίσιο, η αυξημένη κατανάλωση νερού από τα data centers λειτουργεί ως επιταχυντής κρίσεων. Τα κράτη, ιδίως αυτά με μικρό ή επισφαλές υδρολογικό ισοζύγιο, αναγκάζονται να επανακαθορίσουν την πολιτική τους: ποιες χρήσεις προτεραιοποιούνται, ποιοι κλάδοι πληρώνουν ακριβότερα, ποιοι αποκτούν πρόσβαση με όρους στρατηγικής σημασίας.

Οι πρώτες πολιτικές αναταράξεις

Η διεθνής κοινότητα αρχίζει να αντιδρά. Στην Κίνα, η πολιτική για τα νέα data centers περιλαμβάνει υδρολογικό «πλαφόν». Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, εξετάζεται οδηγία που θα επιβάλλει υποχρεωτική δήλωση υδροκατανάλωσης και δείκτη υδατικού αποτυπώματος για ψηφιακές υποδομές. Στις ΗΠΑ, πολιτείες όπως η Καλιφόρνια και η Ουάσιγκτον επαναξιολογούν τις άδειες λειτουργίας σε συνάρτηση με την τοπική διαθεσιμότητα νερού.

Αυτό δεν σημαίνει ότι τα data centers θα σταματήσουν να αναπτύσσονται, αλλά μόνον ότι η υδρο-πολιτική θα γίνει κεντρική στην πολιτική ενέργειας, βιομηχανίας, και περιβάλλοντος. Η τεχνητή νοημοσύνη θα συνεχίσει να εξελίσσεται. Και η Ελλάδα – έστω καθυστερημένα – μπαίνει στο παιχνίδι.

Η υδατική επάρκεια είναι η νέα ενεργειακή αυτάρκεια

Όπως στο παρελθόν η ισχύς των κρατών αποτυπωνόταν στον έλεγχο ορυκτών καυσίμων, τώρα μεταφέρεται στο ποιος ελέγχει το νερό – και για ποιο σκοπό. Η δυνατότητα λειτουργίας μεγάλων μοντέλων, η εγκατάσταση data centers και τελικά η διατήρηση ψηφιακής κυριαρχίας, εξαρτώνται από την πρόσβαση σε υδάτινους πόρους.

Η πολιτική της επόμενης δεκαετίας δεν θα ορίζεται μόνο από την ενεργειακή μετάβαση, αλλά και από την υδατική επάρκεια. Όπως στο παρελθόν η ισχύς των κρατών αποτυπωνόταν στον έλεγχο ορυκτών καυσίμων, τώρα μεταφέρεται στο ποιος ελέγχει το νερό – και για ποιο σκοπό.

Η Ελλάδα κάνει το πρώτο βήμα

Η Ελλάδα δεν είναι πια η «τυχερή» χώρα που είχε νερό για όλους. Σύμφωνα με το World Resources Institute, κατατάσσεται πλέον 19η παγκοσμίως σε κίνδυνο λειψυδρίας, με το σύνολο της επικράτειας να προβλέπεται ότι θα βρίσκεται σε υψηλό ή εξαιρετικά υψηλό υδατικό ρίσκο μέχρι το 2050. Ακόμη και αν όλα εξελιχθούν θετικά, οι προγνώσεις δε βελτιώνονται σημαντικά.

Η χώρα, παρά τις καθυστερήσεις, δείχνει να εισέρχεται σε φάση δημιουργίας υδατικής στρατηγικής. Το νερό, από αυτονόητο δεδομένο, γίνεται σπάνιος πόρος. Και μαζί του, αλλάζει και η διαχείρισή του. Και ίσως θα πρέπει να είναι υπό αυτό το πρίσμα που εξετάζει κανείς τις τελευταίες πρωτοβουλίες της κυβέρνησης σε αυτό το μέτωπο.

Πηγή