Ο τεχνολαϊκισμός αφήνει πίσω του συντρίμμια Μετά τις ψηφιακές ουτοπίες, το Airbnb και το Uber

Τελικά, το Uber κατασκευάζει αυτοκίνητα χωρίς οδηγό, το Airbnb ξενοδοχειακά συγκροτήματα. Το απαιτούν οι νόμοι της αγορά
Ωστόσο, μέχρι στιγμής δεν φαίνεται στον ορίζοντα κανένα τέτοιο πολιτικό εγχείρημα με στόχο να περιορισθεί η εμπορευματοποίηση στο κράτος – και σε εκείνο που πρόσφατα έχει εκδημοκρατισθεί – και στην οικονομία. Συνεπώς, εκείνοι που προωθούν τους αξιέπαινους στόχους της αυτο-ενδυνάμωσης του ατόμου, της εντοπιότητας και της προτίμησης στις οριζόντιες διασυνδέσεις, το κάνουν αναγκαστικά με το να καλοπιάνουν έναν ισχυρό αλλά και ύπουλο σύμμαχο, προκειμένου να κερδίσουν την εύνοιά του· δηλαδή, με έναν συγχρονισμό της δυναμικής και των αναγκών των ψηφιακών πλατφορμών με τη δυναμική και τις ανάγκες του παγκόσμιου κεφαλαίου.
Όλα πήγαν καλά – τουλάχιστον στην αρχή. Η από κοινού χρήση αυτοκινήτων, ποδηλάτων και διαμερισμάτων έχει λάβει κυριολεκτικά εκρηκτικές διαστάσεις, χάρις στην τεράστια τροφοδοσία με κεφάλαια, πολλά από τα οποία προέρχονται από κρατικά επενδυτικά κεφάλαια ή από υψηλού ρίσκου κεφάλαια ιδιωτών επενδυτών. Τι ωραία είναι να χρηματοδοτούνται από την Σαουδική Αραβία, με τα έσοδά της από το πετρέλαιο – μέσω συμφωνιών με την SoftBank στην Ιαπωνία – ταξίδια με πληρωμένα γεύματα σε όλο τον κόσμο! Οι προμηθευτές αγαθών και υπηρεσιών σε ψηφιακές πλατφόρμες, καθώς και οι αγοραστές και οι ενοικιαστές τους, είχαν κάθε λόγο να πανηγυρίζουν. Οι πρώτοι είχαν έτσι την ευκαιρία να αξιοποιούν τους αχρησιμοποίητους πλουτοπαραγωγικούς πόρους τους, από τα κενά διαμερίσματα τους μέχρι τον ελεύθερο χρόνο τους, για να βγάζουν χρήματα. Οι δεύτεροι επωφελούνταν από εκπτώσεις σε ταξίδια, σε γεύματα και σε κρατήσεις θέσεων σε αεροπλάνα και πλοία.
Ακόμη και ολόκληρες πόλεις με οικονομικά προβλήματα, μπορούσαν πια να βασίζονται σε ψηφιακές πλατφόρμες για να βελτιώσουν ή να ανανεώσουν τις προβληματικές τους υποδομές και να ενισχύουν τον τουρισμό τους.
Τώρα, αυτό το ωραίο παραμύθι τελειώνει.
Το 2018 σηματοδοτεί για την οικονομία της από κοινού χρήσης (Sharing Economy) ό,τι σηματοδότησε το 2006 για τα δημιουργημένα από τον χρήστη περιεχόμενα του ψηφιακού κόσμου. Από εδώ και πέρα η πορεία μπορεί να είναι μόνον καθοδική. Οι πλατφόρμες δεν θα εξαφανιστούν. Ωστόσο, οι φιλόδοξοι αρχικοί στόχοι που πρόσφεραν την «λαϊκή νομιμοποίηση» στις δραστηριότητές τους, θα υποκύψουν στην νηφάλια και μερικές φορές βάρβαρη επιταγή που επιβάλλει ο σιδηρούς νόμος του ανταγωνισμού: Στην επιδίωξη κέρδους.
Το Uber βοήθησε ίσως μερικούς φτωχούς ανθρώπους να σταθεροποιηθούν οικονομικά παρέχοντας περιστασιακές υπηρεσίες οδηγού ως «άτυποι ταξιτζήδες». Ωστόσο, η αναγκαιότητα να λειτουργεί με κερδοφορία, σημαίνει ότι στο τέλος-τέλος η επιχείρηση δεν θα διστάσει καθόλου να απαλλαγεί από τους οδηγούς της και να μεταπηδήσει σε πλήρως αυτοματοποιημένα οχήματα χωρίς οδηγούς. Μια εταιρεία που είχε ζημίες 4,5 δισεκατομμύρια δολάρια μόνον πέρυσι, θα έκανε μεγάλο σφάλμα αν ενεργούσε διαφορετικά.
Η Airbnb μπορεί να παρουσιάστηκε ως σύμμαχος της μεσαίας τάξης ενάντια στα ισχυρά κατεστημένα οικονομικά συμφέροντα. Ωστόσο, η προσπάθεια για μεγαλύτερη κερδοφορία ήδη αναγκάζει την επιχείρηση να συνεργαστεί με εταιρείες όπως η Brookfield Property Partners, μια από τις μεγαλύτερες εταιρείες ακινήτων στον κόσμο, για την απόκτηση συγκροτημάτων κατοικιών για ξενοδοχειακή χρήση τύπου Airbnb, συχνά μέσω της αγοράς ή μετατροπής υφιστάμενων ολόκληρων πολυκατοικιών με διαμερίσματα. Μόνον ελάχιστα από τα ισχυρά και κατεστημένα συμφέροντα θα πληγούν από αυτό. Εκτός ίσως από εκείνους τους «ισχυρούς» ενοικιαστές διαμερισμάτων, που θα πρέπει να βρούν άλλη ενοικιαζόμενη κατοικία για να παρακολουθήσουν πώς τα διαμερίσματα όπου έμεναν θα μετατραπούν σε ξενοδοχεία Airbnb.
Δεδομένων των τεράστιων ποσοτήτων χρήματος που διακυβεύονται, οι τωρινές μάχες, όπως π.χ. αυτή που βλέπουμε μεταξύ επιχειρήσεων που συντονίζουν οδηγούς και επιβάτες για την από κοινού χρήση οχημάτων [Ridesharing – η Uber είναι η πιο γνωστή], είναι πιθανό να οδηγήσουν σε μεγαλύτερη συγκέντρωση ανά περιοχή του κόσμου, με κάθε περιοχή να ελέγχεται τελικά από μόνον μία ή από δύο πλατφόρμες. Αυτό φαίνεται και από το γεγονός ότι ηUber στην Κίνα, στην Ινδία, στη Ρωσία αλλά και σε μεγάλα τμήματα της Νοτιοανατολικής Ασίας και της Λατινικής Αμερικής παραδόθηκε στα χέριατοπικών παικτών, πίσω από τους οποίους βρίσκονται σε πολλές περιπτώσεις και Σαουδάραβες επενδυτές.
Αλλά και οι παλαιές κατεστημένες βιομηχανίες με την ιεραρχημένη δομή δεν θα παραμείνουν αδρανείς στον αιώνα τον άπαντα, όπως μας διδάσκει, εκτός των άλλων, και η εμπειρία της προηγούμενης ψηφιακής επανάστασης. Αρκεί να σκεφτούμε την εντελώς πρόσφατη εξαγορά της ελπιδοφόρας νεοφυούς επιχείρησης (Start-up) με το όνομα Spin, η οποία κατασκευάζει ηλεκτροκίνητα μοτοποδήλατα, από τη βιομηχανία αυτοκινήτων Ford.
Εξελίξεις τέτοιου είδους έρχονται σε αντίθεση με την τεχνο-λαϊκίστικηρητορική περί «παράκαμψης των μεσαζόντων» (disintermediation). Παράγουν επίσης πολλά σκουπίδια – βουνά ολόκληρα εγκαταλειμμένων ποδηλάτων,παντού σε όλο τον κόσμο.
Ήδη γίνεται αισθητή η όλο και πιο μεγάλη πύκνωση της κυκλοφορίας οχημάτων σε οδούς συμφορημένες. Όταν επιτρέπεται στο παγκόσμιο κεφάλαιο να κατακτά τον τομέα της από κοινού χρήσης οχημάτων με συντονισμό οδηγού και επιβάτη [Ridesharing], αντί να βελτιώνεται η προσφορά υπηρεσιών των πολύ πιο αποτελεσματικών δημόσιων συγκοινωνιακών μέσων, το αποτέλεσμα είναι αυτό ακριβώς.

Είναι αδύνατο να αγοραστεί με χρήματα μια πιο δημοκρατική κοινωνία
Τα βουνά των σκουπιδιών που θα προκύψουν από τις νέες υπηρεσίες των μεγάλων διαδικτυακών προμηθευτών, δεν είναι καθόλου συμβατά με το αειφόρο μέλλον που διαφημίζουν οι τεχνο-λαϊκιστές. Η διατήρηση των τιμών ναύλων και μενού σε τεχνητά χαμηλά επίπεδα μέσω έντονης επιδότησης, είναι προσωρινή συνέπεια του έντονου ανταγωνισμού και δεν θα διαρκέσει για πολύ. Όταν θα απομείνουν «εν ζωή» μόνον λίγοι επιτυχημένοι από τους ανταγωνιζόμενους, οι τωρινές υψηλές οικονομικές ζημίες τους θα πρέπει κάποτε να αντισταθμιστούν – πιθανώς με υψηλότερες τιμές των προσφερόμενων υπηρεσιών.
Ο σημερινός μύθος του παντοδύναμου καταναλωτή-επιχειρηματία είναι νεκρός. Ωστόσο ο τεχνο-λαϊκισμός θα επιβιώσει και θα συνεχίσει σαρωτικά να αναγγέλλει νέες υποσχέσεις, χρησιμοποιώντας τις Blockchain [οι διαδικτυακά συνδεδεμένες αλυσίδες τεράστιων σε ισχύ πληροφορικών συστημάτων hardware και software που υποστηρίζουν, π.χ., το Bitcoin και άλλα «κρυπτονομίσματα»], την τεχνητή νοημοσύνη ή την Smart City. Πολλές από αυτές τις υποσχέσεις μπορεί να είναι πολύ δελεαστικές. Όμως, χωρίς μια ισχυρή πολιτική ατζέντα – που δεν θα υποκύπτει σε ψευδαισθήσεις για δήθεν ικανότητα του παγκόσμιου κεφαλαίου να προωθήσει την κοινωνική χειραφέτηση – τούτες οι υποσχέσεις θα έχουν ως αποτέλεσμα το ακριβώς αντίθετο από αυτό που υπόσχονται.
Αυτός ο δρόμος που φαίνεται απλός και εύκολος δεν μπορεί να μας οδηγήσει στον επιθυμητό προορισμό· είναι αδύνατο να αγοράσουμε με χρήματα μια πιο δημοκρατική κοινωνία. Και ασφαλώς όχι με χρήματα της Σαουδικής Αραβίας.

Μετά την κρίση