Ο ιστορικός περίπατος στην Αθήνα…

…αποκαλύπτει τον δωσιλογισμό…

«Η Ιστορία ολοκληρώνει τον σκοπό της όταν γίνεται ‘δημόσια’. Και γίνεται δημόσια όταν απευθύνεται σε όσο το δυνατόν περισσότερους ανθρώπους» επιμένει ο Μενέλαος Χαραλαμπίδης από τον Οκτώβριο του 2013, όταν στον…
πρώτο ιστορικό περίπατο που πραγματοποίησε με αφορμή την απελευθέρωση της πρωτεύουσας από τα κατοχικά στρατεύματα έβγαλε στον δρόμο χιλιάδες Αθηναίους που διψούσαν να γνωρίσουν τη σύγχρονη Ιστορία μας. Κάπως έτσι άρχισε να χτυπά η καρδιά των εκδηλώσεων «12 Οκτωβρίου 1944. Η Αθήνα Ελεύθερη» που σήμερα, θεσμοθετημένες πλέον, υπό τη σκέπη πέντε δημόσιων φορέων και απλωμένες σε εμβληματικής σημασίας για την κατανόηση της δεκαετίας του ’40 κτήρια και γειτονιές, καθιστούν τον Οκτώβριο μήνα μνήμης και γιορτής ταυτόχρονα. Έτσι άρχισε η Αθήνα να γιορτάζει την απελευθέρωσή της από τους ναζί και μαζί το τέλος του πλέον αιματηρού και οδυνηρού για τον ανθρώπινο πολιτισμό Β’ Παγκόσμιου Πολέμου.

Μέσα απ’ αυτή τη γιορτή ο γνωστός ιστορικός αποφάσισε φέτος να φωτίσει, μεταξύ άλλων, ένα από τα πιο σκοτεινά σημεία της κατοχικής περιπέτειας και να αναδείξει στη δημόσια σφαίρα τον δωσιλογισμό. Ο ιστορικός περίπατος ξεκινάει σε λίγη ώρα. Στις 11 το πρωί, με αφετηρία τα Προπύλαια, ο Μενέλαος Χαραλαμπίδης θα αρχίσει να ξετυλίγει την Ιστορία της κατοχικής Αθήνας. «Μέρες κατοχής. Επιβίωση, δωσιλογισμός και Αντίσταση στην κατεχόμενη Αθήνα»: ο τίτλος ενδεικτικός, προϊδεάζει για μια κατάδυση σε ένα «ανοιχτό κεφάλαιο» στην αναμέτρηση της κοινωνίας με τη σύγχρονη Ιστορία της.

«Ο δωσιλογισμός μπορεί για την κοινωνία να είναι ένα θέμα ταμπού, αλλά για τους ιστορικούς είναι ένα αντικείμενο έρευνας» επισημαίνει και μας οδηγεί απευθείας στα σκοτεινά νερά αυτής της ιστορίας. «Αυτό που αξίζει να επισημανθεί για την Αθήνα είναι ότι η μεγάλη πλειονότητα αυτών που εκτελέστηκαν από τους Γερμανούς κατακτητές είχαν συλληφθεί, ανακριθεί και βασανιστεί από τα ελληνικά τάγματα και σώματα ασφαλείας πριν παραδοθούν στους Γερμανούς προς εκτέλεση» λέει, εξηγώντας ότι ο δωσιλογισμός «παραμένει ανοιχτό κεφάλαιο, γιατί δεν το έχουμε συζητήσει στην Ελλάδα, όπως και σε αρκετές ευρωπαϊκές χώρες, και είναι παράλληλα ανοιχτό σε πάσης φύσεως παρερμηνείες, όπως για παράδειγμα στην πλήρη αντιστροφή των δεδομένων που επιχειρείται μετά την πτώση του σοβιετικού μπλοκ και την προσπάθεια αναθεώρησης της Ιστορίας, όπου σε πολλές χώρες οι συνεργάτες των ναζί εμφανίζονται ως απελευθερωτές».

Δεν είναι μόνο τα γεγονότα της εποχής και ο τρόπος με τον οποίο δημόσιοι θεσμοί στάθηκαν απέναντι στην ιστορική συνθήκη. Ο Μενέλαος Χαραλαμπίδης θεωρεί πως «αξίζει να επισημανθεί ότι ο τρόπος με τον οποίο χρησιμοποιήθηκε η ελληνική Δικαιοσύνη στη διαδικασία αθώωσης και απόδοσης ξανά στην κοινωνία αυτών που κατηγορήθηκαν για δοσιλογισμό. Στην Ελλάδα, ένα σημαντικό μέρος των δωσίλογων δικάστηκε, αλλά στη συντριπτική τους πλειονότητα αθωώθηκαν ή ακόμη και οι λίγοι που καταδικάστηκαν βγήκαν από τη φυλακή με χάρη του βασιλιά μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του ’50».

Τον ρωτούμε αν συμφωνεί με την άποψη που θεωρεί πως οι δωσίλογοι αποτέλεσαν το στήριγμα των μεταπολεμικών κυβερνήσεων της Δεξιάς. «Σε έναν σημαντικό βαθμό αυτό ισχύει» λέει και υπογραμμίζει ότι «αυτό που παρατηρούμε τουλάχιστον μέχρι την πτώση της χούντας είναι αυτή η επίμονη και σκληρή διαδικασία απο-εαμοποίησης της ελληνικής κοινωνίας, με όλες τις διώξεις, τις εξορίες και τις εκτελέσεις και βέβαια με το λεγόμενο παρασύνταγμα που νομιμοποιούσε την ύπαρξη πολιτών δεύτερης κατηγορίας. Δεν είναι τυχαίο ότι στη δολοφονία Λαμπράκη τόσα χρόνια μετά οι άνθρωποι του δεξιού παρακράτους ήταν στελέχη των ταγμάτων ασφαλείας της Κατοχής. Ούτε άλλωστε είναι τυχαίο ότι διοικητής των ταγμάτων ασφαλείας, ο Χ. Γερακίνης, έγινε υφυπουργός Συγκοινωνιών στην κυβέρνηση Παπαγου το ’54».

Ο δωσιλογισμός αλλά και άλλες κομβικές συνθήκες που επηρέασαν, καθόρισαν και ταλαιπώρησαν την καθημερινότητα των ανθρώπων στη διάρκεια της Κατοχής θα ειπωθούν δημόσια στον σημερινό περίπατο. «Θα μιλήσουμε για τις ελληνικές φιλοναζιστικές οργανώσεις, τις Τρία Έψιλον, Ελληνικά Ες Ες, ΕΣΠΟ, για τις γερμανικές υπηρεσίες ασφαλείας, τη Βέρμαχτ και τα Ες Ες» εξηγεί. «Θα πάμε στη Σίνα 8 που ήταν η έδρα της Τρία Έψιλον» εξηγεί ο Μενέλαος Χαραλαμπίδης και… περπατάει στις επόμενες στάσεις του περιπάτου. «Θα σταματήσουμε στην οδό Παπαρηγοπούλου 5-7, στην πλατεία Κλαυθμώνος, που ήταν τα Ελληνικά Ες Ες, στη Σανταρόζα 3, που στεγάζονταν τα Z.D. δηλαδή η υπηρεσία ασφαλείας των Ες Ες, στην Πανεπιστημίου 64 που λειτουργούσε η Ρουλέτα του Μαυροκέφαλου, το μεγαλύτερο παράνομο καζίνο της κατοχικής Αθήνας όπου επένδυαν τα ‘κεφάλαιά τους’ οι μαυραγορίτες. Μετά θα πάμε στην συμβολή Πατησίων και Γλάδστωνος, που στεγάζονταν τα γραφεία της περιβόητης ΕΣΠΟ, και θα τελειώσουμε στη συμβολή Πατησίων 32 και Καποδιστρίου, που ήταν η έδρα της GFP, της μυστικής στρατιωτικής αστυνομίας της Βέρμαχτ».

Από την Πανεπιστημίου 64 που στη Ρουλέτα του Μαυροκέφαλου οι μαυραγορίτες τζογάριζαν περιουσίες και ζωές μέχρι την Πατησίων και Γλάδστωνος όπου τον Σεπτέμβριο του 1942 γράφτηκε μία από τις πιο ηρωικές σελίδες της ευρωπαϊκής Αντίστασης, με την ανατίναξη του αρχηγείου της ΕΣΠΟ από την ΠΕΑΝ, η απόσταση είναι μικρή. Όχι τόση, ωστόσο, για να μιληθεί και να κατανοηθεί πώς η Ιστορία γίνεται ανάγκη.

Η συμμετοχή στον ιστορικό περίπατο, όπως και σε όλες τις εκδηλώσεις του «Αθήνα Ελεύθερη», είναι χωρίς κόστος.

Ο Μενέλαος Χαραλαμπίδης είναι διδάκτορας Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, συγγραφέας των βιβλίων «Η εμπειρία της Κατοχής και της Αντίστασης στην Αθήνα» Αλεξάνδρεια 2012 και «Δεκεμβριανά 1944. Η μάχη της Αθήνας» (Αλεξάνδρεια, 2014) έχει συμμετάσχει στον σχεδιασμό και διδάσκει στο μεταπτυχιακό πρόγραμμα «Δημόσια Ιστορία» στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο και είναι ο εμπνευστής και επιστημονικός υπεύθυνος των εκδηλώσεων με τίτλο «12 Οκτωβρίου 1944. Η Αθήνα Ελεύθερη».

avgi.gr