Ολιγαρχία και άκρα: μία ταυτόσημη σχέση

Η ακροδεξιά στην Ευρώπη ισχυροποιείται. Φταίνε για αυτό οι ανώριμοι Ευρωπαίοι πολίτες ή η πολιτική ελίτ η οποία έχει αποκοπεί από τις ευρωπαϊκές κοινωνίες; Είναι αυτά τα φαινόμενα προβλήματα της δημοκρατίας (με ή χωρίς εισαγωγικά στην λέξη) ή
σημάδια μίας ολιγαρχίας που προτιμά έναν κακό αντίπαλο, δηλαδή την ακροδεξιά, από τον εχθρό του συνόλου των πολιτών, την πραγματική δημοκρατία και την λαϊκή κυριαρχία που αυτή προϋποθέτει και συνεπάγεται; Υπάρχει άλλη λύση στα προβλήματα της «δημοκρατίας» πέρα από περισσότερη δημοκρατία;

Με αφορμή της άνοδο του AfD στην Γερμανία ας δούμε τι λέει ο Andreas Gross, πρώην βουλευτής του Ελβετικού Ομοσπονδιακού Κοινοβουλίου και δραστήριος υποστηρικτής της άμεσης δημοκρατίας και των θεσμών της.

“Κ. Gross, το AfD εισήλθε στο γερμανικό κοινοβούλιο. Τι σημαίνει αυτό για την κατάσταση της δημοκρατίας στη Γερμανία;

Το γεγονός αυτό σημαίνει πολλά περισσότερα για την ίδια την Γερμανική κοινωνία παρά για την δημοκρατία της. Η τελευταία έχει μάλλον λειτουργήσει καλά. Μέσω της δημοκρατίας εκφράστηκε με σαφήνεια η έντονη δυσαρέσκεια πολλών Γερμανών για τις συνθήκες που επικρατούν στην χώρα τους. Κάτι το οποίο ήταν ιδιαίτερα εμφανές και σε εμένα, όταν το καλοκαίρι επισκέφτηκα για δύο ημέρες περιοχές στην Βαλτική Θάλασσα και άλλες δύο στον Μέλανα Δρυμό, μιλώντας με περίπου 100 ψηφοφόρους. Η δυσαρέσκεια ήταν εμφανής. Τα δύο κυβερνώντα κόμματα έχασαν το ένα πέμπτο των ψηφοφόρων τους, ενώ τα κόμματα της αντιπολίτευσης, τόσο αυτά εντός όσο και αυτά εκτός του κοινοβουλίου, κέρδισαν όλα περισσότερα από όσα περίμεναν.

Οι επικριτές του AfD το κατηγορούν, μεταξύ άλλων, για λαϊκισμό. Είναι αυτό καθαυτό κακό για τη δημοκρατία;

Αυτό εξαρτάται από τον ορισμό που δίνει κάποιος στον λαϊκισμό. Εκείνοι που βλέπουν τον λαϊκισμό κυρίως ως μία μορφή απλοϊκής λογικής, ελαφρώς εκμαυλιστικής, η οποία επιβεβαιώνει τις απόψεις του «κοινού», παρακάμπτοντας δύσκολες ερωτήσεις και ψάχνοντας για αποδιοπομπαίους τράγους, δεν θα το θεωρήσουν κακό για τη δημοκρατία, ειδικά επειδή υπάρχουν λαϊκιστές τόσο στα αριστερά όσο και στο κέντρο του πολιτικού φάσματος.

Από την άλλη πλευρά, αν κάποιος εξετάσει τον τρόπο με τον οποίο ο J.W. Müller ορίζει τον λαϊκισμό, όπου άνθρωποι που σκέφτονται διαφορετικά δεν ανήκουν πλέον στην ομάδα μας, οι αλλοδαποί και οι πρόσφυγες ευθύνονται για τα περισσότερα από τα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε και τα σύνορα πρέπει να κλείσουν, τότε πρέπει να παραδεχτούμε ότι ο λαϊκισμός είναι ιδιαίτερα αντιδημοκρατικός και μάλιστα δημιουργεί πολλές απειλές για τη δημοκρατία. Αυτός είναι ο λόγος που θεωρώ ότι η έννοια του λαϊκισμού είναι αναλυτικά μη παραγωγική και δεν μου αρέσει να την χρησιμοποιώ.

Προτιμώ να χρησιμοποιώ έννοιες όπως εθνικός – συντηρητικός, εθνικιστικός, ξενοφοβικός, δημαγωγικός, αυταρχικός και φονταμενταλιστικός Υπάρχουν σίγουρα ορισμένα μέλη του AfD που δικαιολογημένα θα μπορούσαμε να τους ταξινομήσουμε στις παραπάνω κατηγορίες, αλλά δεν μπορούμε να περιγράψουμε όλους τους ψηφοφόρους του AfD ως τέτοιους. Κάτι αντίστοιχο βλέπουμε με το Ελβετικό SVP, το Γαλλικό Front National, το Βέλγικο Vlaams Blok, το FPÖ στην Αυστρία ή το Λαϊκό Κόμμα της Δανίας.

Κάποιοι βλέπουν την επιτυχία της AfD ως ένα επιχείρημα κατά της άμεσης δημοκρατίας. Έχουν δίκιο;

Σίγουρα όχι. Πρέπει να αντιταχθώ στο γερμανικό ποδόσφαιρο μόνο και μόνο επειδή υπάρχουν τόσοι πολλοί φίλοι του ποδοσφαίρου μεταξύ των ψηφοφόρων του AfD; Μόνο κάποιος που ήταν ήδη επικριτικός σχετικά με την άμεση δημοκρατία και τις πρωτοβουλίες πολιτών θα μπορούσε να ακολουθήσει αυτή τη λογική, χωρίς να ξέρει στην πραγματικότητα το γιατί. Ή κάποιος που είχε πάντα αμφιβολίες για την πολιτική ωριμότητα και τη σοφία του λαού, αλλά δεν τολμούσε να το πει στο παρελθόν. Με αυτή την λογική όμως, οι άνθρωποι αυτοί θα πρέπει να αναρωτηθούν γιατί εξακολουθούν να εμπιστεύονται τον λαό να εκλέγει ένα Κοινοβούλιο;

Όχι λοιπόν, το πρόβλημα δεν βρίσκεται στην άμεση δημοκρατία. Νομίζω ότι τα αποτελέσματα αυτών των εκλογών εκφράζουν την έντονη δυσαρέσκεια που πολλοί Γερμανοί αισθάνονται για τις συγκεκριμένες περιστάσεις. Πιστεύω επίσης ότι αποτελεί μία ένδειξη μεγάλης δυσαρέσκειας για τη γερμανική δημοκρατία. Πολλοί άνθρωποι θέλουν να είναι σε θέση να εκφράζονται με περισσότερες επιλογές και πιο συχνά από την μία φορά των εκλογών στις οποίες επιλέγουν μεταξύ κομμάτων, εκ των οποίων συχνά κανένα δεν είναι πραγματικά πειστικό.

Το εκλογικό αυτό αποτέλεσμα μπορεί να γίνει αντιληπτό ως μια έκκληση για την επέκταση της έμμεσης και ισχνής δημοκρατίας ώστε να συμπεριλαμβάνει εργαλεία και θεσμούς της άμεσης δημοκρατίας. Για παράδειγμα, το 60% των ψηφοφόρων του AfD ψήφισαν το κόμμα αυτό επειδή απογοητεύτηκαν από τα άλλα κόμματα. Με τους θεσμούς της άμεσης δημοκρατίας, θα ήταν σε θέση να διορθώνουν με μεγαλύτερη ακρίβεια την πολιτική που προτείνουν τα κόμματα μέσω δημοψηφισμάτων πρωτοβουλίας πολιτών. Έτσι, δεν θα χρειαζόταν να ψηφίσουν το AfD με κίνδυνο να παρεξηγηθούν ή να θεωρηθούν ακραίοι.

Η άμεση δημοκρατία αντιμετωπίζει τουλάχιστον τρία από τα μεγαλύτερα προβλήματα που οδήγησαν στην επιτυχία του AfD: φέρνει την πολιτική και τους πολιτικούς πολύ πιο κοντά στους πολίτες, δεν τους αφήνει στην απομόνωση και τους αποδεικνύει, τέσσερις φορές τον χρόνο, πως η άποψη τους μετράει και μάλιστα με αποφασιστικό τρόπο, ότι δηλαδή «οι πολιτικοί» δεν μπορούν απλά να κάνουν ό,τι θέλουν. Αλλά πάνω απ’ όλα, επειδή οι θεσμοί της άμεσης δημοκρατίας οδηγούν σε συχνότερες, με περισσότερες πραγματικές επιλογές και πιο ουσιαστικές συζητήσεις, εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι θα μάθουν περισσότερα, θα γνωρίσουν δεδομένα και λογικές και εν τέλει θα είναι λιγότερο επιρρεπείς και ευάλωτοι στα παραπλανητικά σλόγκαν και τις κατηγορίες των κομμάτων τα οποία δεν μπορούν να βοηθήσουν κανέναν.

Πώς πρέπει να σταθούν οι Γερμανοί απέναντι στο AfD και ποια συμπεράσματα οφείλουμε να αντλήσουμε από την άνοδο του;

Πρώτα απ’ όλα, πρέπει όλοι να προσπαθήσουν να καταλάβουν γιατί οι άνθρωποι ψήφισαν υπέρ του AfD. Για παράδειγμα, πολλοί άνθρωποι ήθελαν να εκφράσουν έτσι την κριτική τους για τις υπερβολικά χαμηλές συντάξεις ή το φόβο τους πως θα φτωχοποιηθούν και παραμεληθούν. Πολλοί από αυτούς ζουν σε περιοχές στις οποίες δεν υπάρχουν επαρκείς δημόσιες συγκοινωνίες, ταχυδρομείο, γρήγορο internet και πιο σημαντικό από όλα αξιοπρεπείς εργασίες.

Δεύτερον, όλοι πρέπει να προσπαθήσουν περισσότερο να προσεγγίσουν αυτούς τους ανθρώπους, να τους ακούσουν και να προσπαθήσουν να καταλάβουν τα προβλήματά τους. Μόνο έτσι μπορούμε στη συνέχεια να προσπαθήσουμε να τους δείξουμε ότι το AfD δεν αντιμετωπίζει αληθινά τις πραγματικές αιτίες αυτών των προβλημάτων τους και ότι αυτά δεν αντιμετωπίζονται πραγματικά στις ρίζες τους.

Τρίτον, είναι απαραίτητο να αντιταχθούμε, να αντικρούσουμε και να διαψεύσουμε τον δημαγωγικό, παραπλανητικό και κακόβουλο λόγο του AfD όπου αυτός ακούγεται, στην παμπ, στο κλαμπ, στα τηλεοπτικά πάνελ ή στο κοινοβούλιο.”

Μπορείτε να δείτε ένα άλλο ιδιαίτερα ενδιαφέρον σχόλιο του Gross εδώ, καθώς και πολλά άλλα κείμενα στο προσωπικό του site www.andigross.ch

Η παραπάνω συνέντευξη δόθηκε στην οργάνωση Mehr Demokratie και το γραφείο της στην Βόρεια Ρηνανία – Βεστφαλία. Δημοσιεύτηκε πρώτη φορά εδώ.