Νεπάλ: Εξέγερση της «Γενιάς Ζ» κατά της διαφθοράς ή σύγκρουση ΗΠΑ-Κίνας;

Το Νεπάλ, σφηνωμένο γεωγραφικά ανάμεσα στην Ινδία και την Κίνα, είναι στρατηγικής σημασίας για τις δύο υπερδυνάμεις. Η στάση του πρωθυπουργού του Όλι το τελευταίο διάστημα προκάλεσε ανησυχία στο Νέο Δελχί και στην Ουάσιγκτον.

Το Νεπάλ βρίσκεται στο επίκεντρο μιας μεγάλης πολιτικής καταιγίδας. Μαζικές διαδηλώσεις, δεκάδες νεκροί, καταλήψεις και εμπρησμοί κυβερνητικών κτιρίων και τελικά η παραίτηση του πρωθυπουργού Κ.Π. Σάρμα Όλι αποτυπώνουν το μέγεθος της κρίσης.

Η σπίθα που έβαλε την φωτιά ήταν η απόφαση της κυβέρνησης να απαγορεύσει τις εφαρμογές κοινωνικής δικτύωσης, όμως το υπόβαθρο της οργής είναι πολύ βαθύτερο: χρόνια διαφθορά, ανεργία και μια πολιτική τάξη που δεν κατάφερε να ανταποκριθεί στις προσδοκίες της κοινωνίας.

Από την απαγόρευση στο ξέσπασμα οργής

Η κυβερνητική εντολή για αποκλεισμό πλατφορμών κοινωνικής δικτύωσης παρουσιάστηκε ως μέτρο «προστασίας της δημόσιας τάξης». Αντί όμως να κατευνάσει την κατάσταση, λειτούργησε ως καταλύτης. Χιλιάδες νέοι κατέβηκαν στους δρόμους, αρχικά για την άρση της απαγόρευσης, και σύντομα η κινητοποίηση μετατράπηκε σε μαζικό κίνημα κατά της διαφθοράς.

Οι διαδηλωτές επιτέθηκαν και έκαψαν τις κατοικίες κορυφαίων στελεχών, μεταξύ αυτών του προέδρου Ραμτσάντρα Πάουντελ και του ίδιου του Όλι. Το πολυτελές ξενοδοχείο Hilton στο Κατμαντού, ιδιοκτησίας στελέχους του κυβερνώντος κόμματος, έγινε επίσης στόχος. Τα συνθήματα «KP chor, desh chhod» («Όλι κλέφτη, φύγε από τη χώρα») αντήχησαν σε όλη την πρωτεύουσα.

Παρά την άρση της απαγόρευσης, οι κινητοποιήσεις όχι μόνο δε σταμάτησαν, αλλά κλιμακώθηκαν.

Γνώριμο σενάριο στη Nότια Ασία

Το Νεπάλ δεν αποτελεί εξαίρεση. Την τελευταία τριετία, σχεδόν κάθε χώρα στη γειτονιά βρέθηκε σε δίνη πολιτικών ανατροπών:

• Σρι Λάνκα 2022: Η οικονομική κατάρρευση οδήγησε σε μαζικές διαδηλώσεις και στην έξοδο του προέδρου Ρατζαπάκσα.
• Πακιστάν 2023: Ο Ίμραν Χαν εκδιώχθηκε ύστερα από έντονες κινητοποιήσεις.
• Μπαγκλαντές 2024: Οι φοιτητικές κινητοποιήσεις κατά της Σέιχ Χασίνα εξελίχθηκαν σε κίνημα αλλαγής καθεστώτος.

Στα τρία αυτά παραδείγματα, οι πολίτες εισέβαλαν σε κυβερνητικά κτίρια, κατέλαβαν προεδρικές κατοικίες, ενώ ηγέτες αναγκάστηκαν να διαφύγουν στο εξωτερικό. Τώρα, το ίδιο «σενάριο» φαίνεται να εκτυλίσσεται στο Νεπάλ.

Χρόνια αστάθεια και κοινωνική κόπωση

Από το 2008, όταν καταργήθηκε η μοναρχία και το Νεπάλ ανακηρύχθηκε δημοκρατία, η χώρα έχει γνωρίσει 14 διαφορετικές κυβερνήσεις, κυρίως συνασπισμού. Η συνεχής εναλλαγή εξουσίας έχει συνοδευθεί από καταγγελίες για διαφθορά, πελατειακές σχέσεις και αδυναμία διαμόρφωσης σταθερής αναπτυξιακής πολιτικής.

Η οικονομία παραμένει στάσιμη, με υψηλή ανεργία και μαζική μετανάστευση νέων. Στα social media, η καμπάνια «nepo kids» ανέδειξε τις πολυτελείς ζωές των παιδιών πολιτικών, εντείνοντας την αγανάκτηση.

Η νεολαία, ιδίως η γενιά Ζ, έχει βρεθεί στην πρωτοπορία των κινητοποιήσεων, χρησιμοποιώντας πλατφόρμες για να καταγγείλει όχι μόνο το κυβερνών κόμμα αλλά ολόκληρο το πολιτικό σύστημα.

Γεωπολιτική σκακιέρα: Κίνα, ΗΠΑ και Ινδία

Το Νεπάλ, σφηνωμένο γεωγραφικά ανάμεσα στην Ινδία και την Κίνα, είναι στρατηγικής σημασίας για τις δύο υπερδυνάμεις. Η στάση του Όλι το τελευταίο διάστημα προκάλεσε ανησυχία στο Νέο Δελχί και στην Ουάσιγκτον:

• Επέλεξε το Πεκίνο για το πρώτο του ταξίδι μετά την εκλογή του το 2024, σπάζοντας την παράδοση των Νεπαλέζων ηγετών να επισκέπτονται πρώτα την Ινδία.
• Υπέγραψε συμφωνία ένταξης του Νεπάλ στην κινέζικη Πρωτοβουλία «Μία Ζώνη, Ένας Δρόμος» (BRI), εξασφαλίζοντας δάνειο 41 εκατ. δολαρίων.
• Συμμετείχε στη στρατιωτική παρέλαση της Κίνας για την «Ημέρα Νίκης», δείχνοντας ξεκάθαρη ταύτιση με το Πεκίνο.

Την ίδια στιγμή, οι ΗΠΑ επανέφεραν τη συμφωνία Millennium Challenge Corporation (MCC), ύψους 500 εκατ. δολαρίων, που αφορά έργα υποδομής σε ενέργεια και οδικό δίκτυο. Το πακέτο αυτό θεωρείται από πολλούς απάντηση στο κινεζικό BRI.

Έτσι, το Νεπάλ βρέθηκε στο επίκεντρο ενός ανοιχτού γεωπολιτικού ανταγωνισμού.

Οι κατηγορίες για ξένο δάκτυλο

Αναλυτές εκτιμούν ότι η κρίση δεν μπορεί να αποδοθεί μόνο σε εσωτερικούς λόγους. Ο Ινδός γεωπολιτικός σχολιαστής Σ.Λ. Κάνθαν χαρακτήρισε την εξέγερση «100% σκηνοθετημένη», εντάσσοντάς την σε μια μακρά σειρά «χρωματιστών επαναστάσεων».

Άλλοι υποστηρίζουν ότι το Πεκίνο επίσης έχει συμφέρον να τροφοδοτεί την αστάθεια, ώστε να εμποδίσει αμερικανικά σχέδια. Υπάρχει ακόμη και η άποψη πως φιλομοναρχικές ομάδες, με πιθανή υποστήριξη της Ινδίας, εκμεταλλεύονται την οργή των νέων. Η αλήθεια είναι πως όλα τα σενάρια συνυπάρχουν, αντανακλώντας την πολυπλοκότητα της γεωπολιτικής σκακιέρας στην περιοχή.

Επιστροφή της μοναρχίας;

Η αμφισβήτηση του πολιτικού συστήματος έχει ανοίξει ξανά τη συζήτηση για την αποτυχία του «δημοκρατικού πειράματος» στο Νεπάλ. Στις πρόσφατες κινητοποιήσεις ακούστηκαν συνθήματα υπέρ της επαναφοράς του βασιλιά Γκιανέντρα Σαχ, που εκδιώχθηκε το 2008.

Για πολλούς πολίτες, η μοναρχία συμβολίζει μια χαμένη σταθερότητα, σε αντίθεση με την ασυδοσία και τη διαφθορά των σημερινών πολιτικών. Ωστόσο, άλλοι θεωρούν ότι η επιστροφή σε αυταρχικές μορφές εξουσίας δεν θα λύσει τα βαθιά κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα.

Η στάση της Ινδίας και οι αμερικανικές επιδιώξεις

Η Ινδία παρακολουθεί με ανησυχία τις εξελίξεις. Η στενή σχέση Νέου Δελχί–Κατμαντού έχει ιστορικές ρίζες, καθώς οι δύο χώρες μοιράζονται ανοιχτά σύνορα και στενούς πολιτισμικούς δεσμούς. Η στροφή Όλι προς το Πεκίνο θεωρήθηκε προκλητική. Ο πρόεδρος Τραμπ από την πλευρά του έδειξε σαφές ενδιαφέρον να συγκρατήσει την κινεζική επιρροή, αναβιώνοντας την MCC και προτείνοντας νέα οικονομικά πακέτα. Η Ουάσιγκτον βλέπει το Νεπάλ ως «κρίκο» στην αλυσίδα ανάσχεσης του BRI στη Νότια Ασία, όπως συνέβη και με τη Σρι Λάνκα.

Πηγή