Και ξαφνικά μας νοιάζει τι γίνεται στη Λιβύη…

Το μνημόνιο Τουρκίας – Λιβύης δεν ήταν κεραυνός εν αιθρία. Όσοι στην Ελλάδα παρακολουθούν την γεωστρατηγική στην περιοχή μας, κοιτάζουν εδώ και χρόνια με ανησυχία κατά Τρίπολη μεριά.

Ο…
εμφύλιος πόλεμος στη Λιβύη έχει τα χαρακτηριστικά των (αρκετών) εμφύλιων συγκρούσεων στον αραβικό κόσμο μετά το 2011. Μια σύγκρουση για την εξουσία μεταξύ ετερόκλητων συμμαχιών πολιτικών και πολεμάρχων όπου τον πραγματικό έλεγχο σε κάθε πλευρά έχουν ξένες δυνάμεις που χρηματοδοτούν, εφοδιάζουν με πολεμικό υλικό ή και στέλνουν μισθοφόρους.

Η Αραβική Άνοιξη στη Λιβύη κατέληξε στην ανατροπή και δολοφονία του Καντάφι (πως αλλιώς να περιγράψεις τον αποτρόπαιο θάνατο του ανεξάρτητα από την δικτατορική φύση του καθεστώτος του). Αντί όμως για την φιλοδυτική σταθεροποίηση που επιθυμούσαν οι ΗΠΑ, η Λιβύη βυθίστηκε στο χάος. Αρχικά ενισχύθηκαν οι ισλαμιστές αλλά και πολιτικοστρατιωτικές δυνάμεις που υποστήριζε η Δύση. Στη συνέχεια ανασυγκροτήθηκαν οι οπαδοί του Καντάφι και τελικά η Λιβύη, όπως η Συρία, η Υεμένη κλπ τεμαχίστηκε σε ζώνες επιρροής πολεμάρχων. Όπου οι συγκρούσεις επικεντρώνονται στον έλεγχο πετρελαιοπηγών, λιμανιών και αεροδρομίων.

Όλα αυτά μας φαίνονταν ολίγον εξωτικά και σίγουρα μακρινά στην Ελλάδα μέχρις ότου η προσφυγική κρίση λόγω των εμφύλιων συγκρούσεων χτύπησε την πόρτα μας. Δεν είναι όμως μόνον αυτό το θέμα. Η Ελλάδα βρίσκεται υπερβολικά κοντά στην περιοχή για να μένει ανεπηρέαστη γεωπολιτικά. Η δε μεγάλη εμπλοκή της Τουρκίας σε πολλές από τις συγκρούσεις στη Μέση Ανατολή φέρνει την χώρα μας ακόμη πιο κοντά. Ξαφνικά λοιπόν μας νοιάζει και μας παρανοιάζει τι ακριβώς συμβαίνει στη Λιβύη. Μια πολύ περιληπτική περιγραφή της κατάστασης είναι:

Τον έλεγχο της πρωτεύουσας Τρίπολης και παραλιακών περιοχών γύρω από αυτήν έχει η Κυβέρνηση Εθνικής Συνεννόησης που υποστηρίζεται από ΗΠΑ, Βρετανία, Γαλλία, Ιταλία, Τουρκία, Κατάρ. Τον έλεγχο της άλλης μεγάλης παραλιακής πόλης Βεγγάζης και του μεγαλύτερου μέρους της Λιβυκής ερήμου έχουν οι δυνάμεις του στρατηγού Χαφτάρ που υποστηρίζεται από Αίγυπτο, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, άλλες αραβικές κυβερνήσεις και την Ρωσία.

Από πλευράς εσωτερικής υποστήριξης, η κυβέρνηση της Τρίπολης διατηρεί μια de facto με ισλαμιστικές ένοπλες ομάδες, κάτι που ενοχλεί τους δυτικούς υποστηρικτές της αλλά ευνοεί την Τουρκία και το Κατάρ. Με αποτέλεσμα η πραγματική επιρροή του Ερντογάν στην Τρίπολη να είναι μεγαλύτερη από αυτή των ΗΠΑ.

Ο στρατηγός Χαφτάρ έχει συσπειρώσει δυνάμεις και φυλές που υποστήριζαν τον Καντάφι και διαθέτει καλύτερα εξοπλισμένο στρατό λόγω της άφθονης βοήθειας από αραβικές κυβερνήσεις.

Είναι φανερό ότι οι διεθνείς υποστηρίξεις στον Λιβυκό εμφύλιο δεν ακολουθούν κάποιον κανόνα, δεν συμβαδίζουν με διεθνή μπλόκ. Τα Αραβικά Εμιράτα (και σε ένα βαθμό η Σαουδική Αραβία) υποστηρίζουν τον Χαφτάρ από κοινού με την Ρωσία, ενώ είναι αντίπαλοι της Ρωσίας στην Συρία και την Υεμένη. Η Τουρκία πάλι είναι στο τελείως αντίθετο στρατόπεδο από την Ρωσία στον Λιβυκό εμφύλιο παρά την γενικότερη προσέγγιση του Ερντογάν με τον Πούτιν.

Η ερμηνεία αυτής της κατάστασης είναι απλή. Σε μια εμφύλια σύγκρουση που δεν έχει συγκεντρώσει τόσο διεθνές ενδιαφέρον όσο η Συρία, κάθε ξένο κράτος αισθάνεται ότι μπορεί χωρίς συνέπειες να επενδύει στα πολύ στενά του συμφέροντα, στο να διορίσει αν μπορέσει πράκτορες του στην αυριανή κυβέρνηση της Λιβύης. Και να επωφεληθεί από τα έσοδα του πετρελαίου και της μελλοντικής ανασυγκρότησης της χώρας.

Σε αυτή την χαοτική συνθήκη οι ΗΠΑ και η Δύση γενικά είναι και πάλι αμήχανες. Χωρίς την πολιτική επιλογή να στείλουν δικό τους στρατό, στηρίχτηκαν στους ερασιτέχνες πολιτικούς της Κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας και στο ασήμαντο στράτευμα που συγκρότησαν. Με τον Χαφτάρ να βρίσκεται γύρω από την Τρίπολη, η επιβίωση της κυβέρνησης της Τρίπολης τελικά εξαρτάται από τους ισλαμιστές που χρηματοδοτεί ο Ερντογάν.

Ο Ερντογάν στην εξωτερική πολιτική δεν είναι ρεαλιστής, είναι κυνικός. Αν η κυβέρνηση της Τρίπολης επιβιώνει χάρη στους δικούς του μισθοφόρους, θα την βάλει να υπογράψει ότι θέλει. Από καιρό επιδίωκε μια συμφωνία με τη Λιβύη για τις ΑΟΖ ώστε να μπει σφήνα στην προσέγγιση Ελλάδας – Κύπρου – Αιγύπτου. Αφού μάλιστα η Αίγυπτος υποστηρίζει τον Χαφτάρ και άρα είναι εχθρός της κυβέρνησης της Τρίπολης, οι συμμαχίες προέκυψαν αυτονόητες.

Από την πλευρά της Ελλάδας δεν είναι τόσο απλά τα πράγματα. Δεν μπορεί η χώρα μας απλώς να υποστηρίξει τον Χαφτάρ γιατί η κυβέρνηση της Τρίπολης έχει την διεθνή αναγνώριση. Επίσης η πάγια πολιτική της Ελλάδας να μην ανακατεύεται σε εμφύλιες συγκρούσεις στην περιοχή – και πολύ σωστά. Οπότε το ελληνικό κράτος πρέπει να αντιμετωπίσει τους νέους τυχοδιωκτισμούς του Ερντογάν με θεσμικό τρόπο, με όλους τους περιορισμούς που υπάρχουν. Η Ελλάδα σωστά επισημαίνει ότι το μνημόνιο Τουρκίας – Λιβύης (κυβέρνηση Τρίπολης) που υπογράφηκε δεν αποτελεί οριοθέτηση ΑΟΖ άρα κατ’ αρχήν δεν δημιουργεί δικαιώματα.

Όπως επίσης σωστά επισημαίνει ότι ΑΝ υπάρξει τέτοια συμφωνία οριοθέτησης μεταξύ ουρκίας και Λιβύης θα είναι αντίθετη στο Δίκαιο της θάλασσας. ΑΛΛΑ το θέμα είναι άλλο. Έχουμε μπλέξει με έναν γείτονα που παριστάνει την περιφερειακή δύναμη, πληρώνει μισθοφόρους για να ελέγχει περιοχές ή «κυβερνήσεις», εκβιάζει με το προσφυγικό, παζαρεύει με Τραμπ και Πούτιν ταυτόχρονα.

Η στρατηγική της κυβέρνησης του ΣΥΡΙΖΑ να οικοδομήσει συμμαχίες στην περιοχή μας νομίζω ήταν σωστή. Επιμένω ότι και η συμφωνία των Πρεσπών εντάσσεται στην ίδια γενικότερη κατεύθυνση να έχουμε συνομιλητές και, αν γίνεται, συμμάχους. Ελπίζω η ΝΔ να κρατήσει την ίδια γραμμή.

Ωστόσο, αν ο Μακρόν έχει δίκιο ότι «το ΝΑΤΟ είναι εγκεφαλικά νεκρό» και όσο η ΕΕ είναι ανύπαρκτη σαν παράγοντας διεθνούς πολιτικής, έχουμε θέμα. Η κεντρική ιδέα της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής τα τελευταία 25 χρόνια είναι να αξιοποιήσουμε την προοπτική προσέγγισης της Τουρκίας με την ΕΕ για να εξομαλυνθούν οι μεταξύ μας σχέσεις. Όμως αυτό είχε σαν προϋπόθεση ότι η ΕΕ ενδιαφέρεται για την Τουρκική ένταξη ή έστω στενή σύνδεση. Αν αυτό δεν ισχύει πια, τίθεται ζήτημα νέας μακροπρόθεσμης στρατηγικής για την διαχείριση των τουρκικών προκλήσεων. Πιστεύω ότι πάλι θα έχει μέσα την ΕΕ αλλά με πολύ διαφορετικό τρόπο.


Γιώργος Βεργόπουλος