Ιράν: Η αποκρυπτογράφηση της άγνωστης χώρας των 92 εκατ. πολιτών

Το Ιράν είναι μία εξαιρετικά πολύπλοκη χώρα, με διαφορετικές εθνότητες να ζουν υπό ένα ιδιόμορφο θεοκρατικό καθεστώς – Τι πρέπει να γνωρίζετε για την terra incognita των αρχαίων Περσών και να παρακάμψετε την… άγνοια του Αμερικανού Τεντ Κρουζ

Με τον γενικευμένο πόλεμο μεταξύ του Ισραήλ και του Ιράν να συνεχίζεται με αμείωτη ένταση, με τις χώρες να ανταλλάσουν καθημερινά πολλαπλά πλήγματα με βαλλιστικούς πυραύλους και αεροπορικά χτυπήματα, όλα τα μάτια του κόσμου έχουν στραφεί στις Ηνωμένες Πολιτείες και την πιθανότητα να εμπλακούν στρατιωτικά. Ο Αμερικανός πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ έδωσε την Πέμπτη παράταση, στην αγωνία για το ενδεχόμενο ευθείας εμπλοκής των ΗΠΑ στον πόλεμο, δηλώνοντας ότι θα αποφασίσει εντός δύο εβδομάδων αν θα επιτεθεί στο Ιράν.

Για τους περισσότερους ρεπουμπλικανούς πολιτικούς στην βουλή και τη γερουσία των ΗΠΑ μία άμεση στρατιωτική εμπλοκή και ανατροπή του θεοκρατικού καθεστώτος, θεωρείται απαραίτητη. Όμως, όπως φάνηκε από ένα viral βίντεο που διακινήθηκε στα social media, όπου ο ρεπουμπλικανός γερουσιαστής από το Τέξας, Τεντ Κρουζ, ερωτάται από τον Τάκερ Κάρλσον για τον πληθυσμό και την εθνική σύνθεση του Ιράν, δεν είναι απαραίτητο να γνωρίζεις τα βασικά δημογραφικά δεδομένα μιας χώρας για να αποφασίσεις ότι θέλεις να αποτινάξεις το καθεστώς της.

Τα δημογραφικά δεδομένα αφηγούνται μία ιστορία που έχουμε ξανακούσει ξανά

Τα δημογραφικά δεδομένα του Ιράν αποτυπώνουν μία αρκετά δύσκολη περίπτωση για ανατροπή καθεστώτος, και θυμίζουν σε μεγάλο βαθμό τις άλλες περιπτώσεις γειτονικών κρατών που οι Αμερικανοί εισέβαλαν, αποτίναξαν την κυβέρνηση και εγκαθίδρυσαν, με περιορισμένη επιτυχία, ένα -πιο φιλικό στη δύση- κράτος. Στην περίπτωση των Ιράκ και Αφγανιστάν, η αλλαγή καθεστώτος άνοιξε το κουτί της πανδώρας το οποίο ακόμα δεν έχει κλείσει εντελώς.

Το Ιράκ που απαρτίζεται από κυρίως τρεις ομάδες, τους Σουνίτες και Σιίτες μουσουλμάνους και τους Κούρδους, ταλανίστηκε για πολλά χρόνια μετά την εισβολή των Αμερικανών και την αποτίναξη του Σαντάμ Χουσεΐν με διακοινοτικές σφαγές, την δημιουργία κενών ασφαλείας που οδήγησαν στην ελεύθερη δράση τρομοκρατικών ομάδων και, τέλος, την εισβολή του Ισλαμικού κράτους.

Από την άλλη, το Αφγανιστάν, που προσομοιάζει περισσότερο με το Ιράν, με τα βουνά του να διατρέχουν τη χώρα, αποτέλεσε ασφαλές καταφύγιο για τρομοκρατικές οργανώσεις όπως η Αλ Κάιντα και το Ισλαμικό κράτος – επαρχία Κορασάν, ενώ οι Ταλιμπάν επανακατέλαβαν την εξουσία το 2021, έπειτα από είκοσι χρόνια ύπαρξης του φιλοδυτικού καθεστώτος.

Λίγοι άνθρωποι στο Ιράν έχουν δει τη χώρα τους χωρίς τους Αγιατολάχ

Βασικό ζήτημα για να είναι βιώσιμο ένα κράτος είναι να πιστεύουν σε αυτό οι πολίτες του. Ένα δημοκρατικό κράτος στο Ιράν, το οποίο θα επιβληθεί από τους -εδώ και δεκαετίες- εχθρούς της Τεχεράνης, Ηνωμένες Πολιτείες και Ισραήλ, φαντάζει δύσκολο να υλοποιηθεί. Οι Ιρανοί, ακόμα και αν μισούν με όλη τους την καρδιά το θεοκρατικό καθεστώς, δεν φαντάζει λογικό να στηρίξουν μία ισραηλινή προσπάθεια να τους «επιβάλουν» κράτος. Ακόμα και στις δυτικές χώρες, οι απόψεις για το Ισραήλ πλέον είναι σαφώς αρνητικές. Στο Ιράν, όπου η κρατική μηχανή προπαγάνδας εδώ και πάνω από τέσσερις δεκαετίες καλεί για τον «θάνατο» του Ισραήλ και των ΗΠΑ, οι απόψεις μάλλον είναι τουλάχιστον εξίσου αρνητικές για το Ισραήλ με αυτές της Δύσης.

Η ηλικιακή σύνθεση του Ιράν επίσης δεν δείχνει να είναι βιώσιμη η αποτίναξη του υπάρχοντος καθεστώτος από μία στρατιωτική εμπλοκή των ΗΠΑ. Οι άνθρωποι που έχουν δει τη χώρα υπό διαφορετικό καθεστώς είναι πλέον πολύ λίγοι, με πάνω από τους μισούς Ιρανούς να είναι κάτω των 40 ετών. Ταυτόχρονα, ο νεανικός χαρακτήρας του πληθυσμού σημαίνει ότι υπάρχει μεγάλος αριθμός ανθρώπων σε κατάλληλη ηλικία για στρατιωτική δράση, καθώς και ριζοσπαστικοποίηση.

Επικίνδυνο το μείγμα πληθυσμών -και η γεωγραφία- για την δημιουργία κενών ασφαλείας

Η δυσκολία της περίπτωσης του Ιράν είναι δίπτυχη. Η γεωγραφία της χώρας, μία αχανής έκταση που αν, την συγκρίνουμε με την Ευρώπη εκτείνεται από τις ακτές της Βρετανίας έως το Αιγαίο πέλαγος, αποτελείται από πολλαπλές περιοχές που χωρίζονται από οροσειρές.

Τα όρη Ζάγκρος στα νότια και στα δυτικά της χώρας, η οροσειρά Αλμπόρζ στα βόρεια, και οι ανατολικές οροσειρές, «σφραγίζουν» το εσωτερικό της χώρας από κάποια εξωτερική παρείσφρυση. Χωρίζουν όμως ταυτόχρονα και τις περιοχές σε διαφορετικές επαρχίες στις οποίες η εθνική ταυτότητα δεν είναι ίδια με αυτή της πλειοψηφούσας εθνικής ομάδας. Αζέροι, Τουρκμένοι, Μπαλούχοι και άλλες εθνικές ομάδες απαρτίζουν περίπου το 40% της χώρας, και αποτελούν την πλειοψηφία σε περιοχές στις παρυφές της χώρας.

Αυτό φαίνεται στον παρακάτω χάρτη, όπου οι Κούρδοι είναι πλειοψηφία κοντά στα σύνορα με το Ιράκ και την Τουρκία, οι Αζέροι στην περιοχή νοτίως της Αρμενίας και του Αζερμπαϊτζάν και τους Μπαλούχους που εντοπίζονται κοντά στη μεθόριο με το Πακιστάν.

Το πληθυσμιακό κέντρο της χώρας πάντως δεν είναι στο γεωγραφικό κέντρο, με την μεγαλύτερη πυκνότητα πληθυσμού να εντοπίζεται σε ένα «τόξο» από το βόρειο άκρο του Περσικού κόλπου, έως τις ακτές της Κασπίας θάλασσας. Από την άλλη οι επαρχίες κοντά στα σύνορα με το Πακιστάν και το Αφγανιστάν είναι από τις λιγότερο πυκνοκατοικημένες, εξαιτίας της γεωγραφίας της περιοχής.

Κίνδυνος η «βαλκανοποίηση» και οι εθνοτικές διαμάχες

Η «βαλκανοποίηση» του Ιράν είναι μια πραγματική πιθανότητα. Παρότι δεν είναι ένα τεχνητό κράτος που έχει σχεδιαστεί από εγκεφάλους του υπουργείου Εξωτερικών, αλλά ο φόβος της αυτονόμησης παραμονεύει για την ηγεσία μιας χώρας στην οποία οι Πέρσες αποτελούν μόνο το 60% της χώρας και η γεωγραφία της περιοχής δυσκολεύει την επιβολή του νόμου.

Σε περίπτωση κατάρρευσης, το καθεστώς του Μπακού στο Αζερμπαϊτζάν και τα κουρδικά μαχητικά κινήματα θα μπορούσαν να δουν μια ευκαιρία για να αποσπάσουν εθνοτικούς θύλακες από ιρανικά εδάφη. Πράγματι, η Jerusalem Post προέτρεψε τον Μπενιαμίν Νετανιάχου να θέσει ως πολιτικό στόχο ένα ομοσπονδιακό Ιράν, με το σκεπτικό ότι το Ιράν δεν μπορεί να μεταρρυθμιστεί.

Ούτε υπάρχει κάποια εσωτερική οργανωμένη κυβέρνηση σε αναμονή. Τα πολιτικά κόμματα είναι ουσιαστικά απαγορευμένα, πολλές από τις πιο μετριοπαθείς φωνές βρίσκονται είτε στη φυλακή, είτε γερνούν, είτε εξορίζονται, είτε βρίσκονται σε κατ’ οίκον περιορισμό είτε εργάζονται στο περιθώριο ως δικηγόροι, καλλιτέχνες ή συνδικαλιστές. Οι εξεγέρσεις έχουν κατασταλεί ανελέητα.

Πηγή