Η τέλεια ληστεία

Η πολιτική αλληγορία γίνεται γρήγορα εμφανής: Το κριτήριο με το

οποίο ο Καθηγητής επιλέγει τους οχτώ («να μην έχουν να χάσουν τίποτα»)· οι μάσκες Νταλί που φορούν οι ίδιοι, και που παραπέμπουν ευθέως στο V for Vendetta· οι κόκκινες φόρμες τους, το “Bella Ciao” το βράδυ πριν από τη ληστεία και οι αναφορές στην Αντίσταση κατά του Φράνκο· η αντιπαράθεση με την αστυνομία και η παρατήρηση σε βάθος της επιστημονικο-τεχνικής διάστασης της καταστολής· ο συνδυασμός διαπραγμάτευσης και επιβολής κι από τις δυο μεριές, και η σαφής πρόθεση των ληστών να ασκήσουν την ελάχιστη βία ώστε να κερδίσουν την κοινή γνώμη, «όπως οι Αγανακτισμένοι της Πουέρτα ντελ Σολ». Όλα δείχνουν πως η ληστεία στο Νομισματοκοπείο –στο Σπίτι με το «Χαρτί»– δεν είναι μια οποιαδήποτε: είναι πολιτική με άλλα μέσα.

Υπάρχει μια ακόμα διάσταση με πολιτικό ενδιαφέρον: η οξυδερκής ματιά του Casa de Papel στις εσωτερικές συγκρούσεις της ομάδας των ληστών-επαναστατών. Χάνει κανείς το μέτρημα πόσες φορές ένας ή περισσότερες στρέφουν τα όπλα προς αλλήλους, σε όλους τους δυνατούς συνδυασμούς. Πόσες φορές γίνονται όλοι τους «αδύναμοι κρίκοι». Πόσες φορές εναλλάσσονται στους ρόλους θύτη και θύματος, θέτοντας σε κίνδυνο –λόγω κακών χειρισμών της στιγμής ή λόγω προσωπικής ιδιοσυγκρασίας– ένα σχέδιο ετοιμασμένο χρόνια πριν.

Το μήνυμα είναι σαφές: αυτές και αυτοί που βρίσκονται στο στόχαστρο της εξουσίας, οι ίδιες και οι ίδιοι «που δεν έχουν τίποτα να χάσουν», δεν ενοποιούνται αναγκαστικά λόγω των συνθηκών στις οποίες ζουν – του εγκλεισμού ή της απόλυτης έλλειψης μέλλοντος, αν το σχέδιο αποτύχει. Δεν αρκεί για να τους ενώσει το βίωμα μιας ζωής χωρίς προοπτική. Στην πράξη συμβαίνει το αντίθετο: η πίεση, ο κίνδυνος, οι απειλές, επιδρούν πάνω τους «ιδεολογικά», ορίζουν τις πράξεις και τις σχέσεις τους. Επιδρούν διαιρετικά: οι μικροί και οι μεγαλύτεροι πόλεμοι που στήνουν στην καθημερινότητά τους –οι εμφύλιες συγκρούσεις των φτωχών–, η βολιδοσκόπηση των «αδύναμων κρίκων» και το «διαίρει και βασίλευε», ενώ έχουν προβλεφθεί πρώτα από τους ίδιους, γίνονται, εν γνώσει ή εν αγνοία της εξουσίας, στοιχεία που ευνοούν τον δικό της αγώνα εναντίον τους.

Οι εμφύλιοι των φτωχών –είτε ξεσπούν «αυθόρμητα», είτε υποκινούνται, είτε αποτελούν «εκτροπές» από τη σύγκρουση με την εξουσία των πλουσίων– είναι ο κοινός παρονομαστής στα επεισόδια μοριακού φασισμού, φασισμού της καθημερινότητας, αυτής της τελευταίας δεκαετίας μιας άλλης ληστείας: της διαχείρισης της κρίσης στην Ελλάδα. Σε ένα από τα επεισόδια καθημερινού φασισμού δολοφονήθηκε ο Ζακ Κωστόπουλος. Δεν συνέβη γιατί ήταν γενικά «διαφορετικός». Ο Κωστόπουλος πρώτα χτυπήθηκε μέχρι θανάτου ως φτωχός, που θεωρήθηκε απειλή για την Ιδιοκτησία. Έπειτα, μετά τη δολοφονία του, ο ίδιος διαπομπεύτηκε ως «περιθωριακός», ομοφυλόφιλος και τοξικοεξαρτημένος – άρα ως εξ ορισμού «περιττός».

Το πρώτο, το θανατηφόρο λιντσάρισμα του Κωστόπουλου, ήταν η «ενστικτώδης» αντίδραση, εν μέσω απάθειας, μιας αγέλης με φασιστική νοοτροπία (κι ενίοτε με φασιστικές πολιτικές διασυνδέσεις), που βεβαίωσε τη δύναμή της πάνω στον φτωχό· για δράστες και άπραγους μπροστά στο φόνο, Ιδιοκτησία και Δημόσια Τάξη θριάμβευσαν ως Αγία Τριάδα (μαζί με το Έθνος των νοικοκυραίων τηλεθεατών του ΣΚΑΪ) πάνω σε έναν άνθρωπο που ζητούσε «βοήθεια». Όσο για το δεύτερο, το επικοινωνιακό λιντσάρισμα του ανθρώπου αυτού, επρόκειτο από διάφορες απόψεις για άσκηση προληπτικής αντι-εξέγερσης. Προληπτικής, γιατί στην Αθήνα δεν είχαμε, προφανώς, εξέγερση. Αντι-εξέγερσης, ωστόσο, με βάση το γνώριμο ρεπερτόριο: Την ταύτιση «κεντρώων» και «ακραίων» πάνω στη βία επί των φτωχών, με σκοπό την υπεράσπιση της ιδιοκτησίας. Την αντιστροφή των σχέσεων εξουσίας, των ρόλων θύματος και θύτη. Τη μιντιακή μετατροπή του δολοφονημένου σε σκιάχτρο για τον «μέσο» φιλήσυχο ιδιοκτήτη και «κανονικό». Τη στοχοποίηση όσων, όπως ο Κωστόπουλος, θεωρούνται «περιττοί» ή επικίνδυνοι για τους ιδιοκτήτες και τους φασίστες – ένστολους και μη.

Όχι, οι ομοφυλόφιλοι, οι χρήστες ναρκωτικών ή οι μετανάστες του γνωστού άθλιου γκάλοπ του ΣΚΑΪ δεν είναι γενικώς, λόγω της κοινωνικής τους θέσης, το «επαναστατικό υποκείμενο»: δεν είναι οι «διαφορετικοί», γενικώς, ο στόχος της προληπτικής αντι-εξέγερσης. Τους φτωχούς (ομοφυλόφιλους ή μη, μετανάστες και ντόπιους, εξαρτημένους ή όχι), «αυτούς που δεν έχουν τίποτα να χάσουν»: αυτούς βάζει στόχο η αντι-εξέγερση προληπτικά. Δέκα χρόνια μετά το θαυμάσιο 2008, ακριβώς γιατί σήμερα όλοι αυτοί έχουν ακόμα λιγότερα να χάσουν, είναι αυτές και αυτοί με τους περισσότερους λόγους να εξεγερθούν.

Η προληπτική αντι-εξέγερση, ο κοινωνικός εκφασισμός –«αυθόρμητος», κομματικά οργανωμένος ακροδεξιός ή φιλελεύθερα-μιντιακά καθοδηγούμενος–, εδώ και μια δεκαετία, στην κρίση που συνεχίζεται, είναι το εν εξελίξει «Σχέδιο Β» του αστισμού. Η προληπτική αντι-εξέγερση, ο κοινωνικός εκφασισμός, είναι μια διαδικασία αυτόνομη· έχει τους χρόνους και τη δική της λογική. Εξίσου καταφανώς, όμως, είναι μια διαδικασία παράλληλη, «συμβατή» και συμπληρωματική με το «Σχέδιο Α»: με την αντικοινωνική ληστεία που κατ’ ευφημισμόν αποκαλούμε «διαχείριση της κρίσης», στη μνημονιακή ή την «μετα-προγραμματική» της εκδοχή.

Όχι, ο κοινωνικός εκφασισμός, και ιδιαίτερα η διεθνώς ανερχόμενη Ακροδεξιά, το πολιτικό-οργανωτικό σκέλος του «Σχεδίου Β», δεν σημαίνει γενικώς «την επιστροφή των παθών στην πολιτική» μέσα στην κρίση, όπως το βλέπει μια φιλελεύθερη αριστερή προσέγγιση. Στη «σοβαρή» ή την εγκληματική τους εκδοχή, ο κοινωνικός εκφασισμός και η πολιτική Ακροδεξιά είναι η απενοχοποίηση των παθών που δεν ενοχλούν τα τοτέμ του αστισμού: το Έθνος, τη Δημόσια Τάξη, την Ιδιοκτησία. Είναι η καθημερινή αποθέωση του κοινωνικού δαρβινισμού: μια διαρκής εκτροπή των αντιστάσεων και των παθών ενάντια στον δαρβινικό νεοφιλελευθερισμό της κρίσης. Ο φασισμός της καθημερινότητας είναι η οργανωμένη εξώθηση των ηττημένων της κρίσης σε «εμφύλιο» μεταξύ τους – ακριβώς τη στιγμή που «δεν έχουν τίποτα να χάσουν», αν επαναστατήσουν ενάντια στους ευνοούμενους του Σχεδίου Α.

Από το editorial του Marginalia ηλεκτρονικού περιοδικού κριτικής για το βιβλίο, τον πολιτισμό και την πολιτική