Η αφυπνιστική εμπειρία

ΕΝΑΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΠΙΟ ΓΝΩΣΤΟΥΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟΥΣ ήρωες είναι ο Εμπενήζερ Σκρουτζ, ο αρπακτικός, απομονωμένος, κακόβουλος γέρος της Χριστουγεννιάτικης ιστορίας του Τσαρλς Ντίκενς. Κι όμως κάτι συμβαίνει σ’ αυτόν τον άνθρωπο στο τέλος της ιστορίας – μια εντυπωσιακή μεταμόρφωση. Η παγερή του όψη λιώνει και γίνεται ζεστός, γενναιόδωρος και πρόθυμος να βοηθήσει τους υπαλλήλους και τους συνεργάτες του.

Τι συνέβη; Τι κινητοποίησε τη μεταμόρφωση του Σκρουτζ; Όχι η συνείδησή του. Όχι η ζεστασιά των χριστουγεννιάτικων ύμνων. Αλλά μια μορφή θεραπείας υπαρξιακού συγκλονισμού11

Τα παραδείγματα αφυπνιστικών εμπειριών -μια συνάντηση με τον θάνατο που εμπλουτίζει τη ζωή- αφθονούν στη μεγάλη λογοτεχνία και στον κινηματογράφο. Ο Πιέρ, ο πρωταγωνιστής του επικού μυθιστορήματος του Τολστόι Πόλεμος και ειρήνη, έρχεται αντιμέτωπος με τον θάνατο στο εκτελεστικό απόσπασμα, και αφού δει πολλούς ανθρώπους να σκοτώνονται μπροστά του ώσπου να φτάσει η σειρά του, εκείνος την τελευταία στιγμή παίρνει χάρη. Πριν από αυτό το γεγονός ο Πιέρ είναι μια ψυχή χαμένη, έπειτα από αυτό όμως μεταμορφώνεται και στο υπόλοιπο του μυθιστορήματος ζει τη ζωή του με ζήλο και σκοπό. (Ο Ντοστογιέφσκι είχε πάρει κι εκείνος την τελευταία στιγμή χάρη στην αληθινή ζωή, σε ηλικία είκοσι ενός χρονών, και η ζωή του είχε με παρόμοιο τρόπο μεταμορφωθεί.) ή, όπως θα την ονομάζω εδώ, στο βιβλίο που έχετε στα χέρια σας, μια αφυπνιστική εμπειρία. Το Φάσμα του Μέλλοντος (το Φάσμα των Χριστουγέννων που θα έρθουν) τον επισκέπτεται και του δίνει μια πολύ ισχυρή δόση θεραπείας συγκλονισμού, προσφέροντάς του μια πρόγευση του μέλλοντος. Ο Σκρουτζ παρατηρεί το παραμελημένο του κουφάρι, βλέπει ξένους να διαμοιράζουν τα υπάρχοντά του (ακόμα και τα σεντόνια του και το νυχτικό του) και ακούει συμπολίτες του να κουβεντιάζουν με ελαφρότητα τον θάνατό του και σε λίγο ν’ αλλάζουν θέμα. Έπειτα το Φάσμα του Μέλλοντος τον συνοδεύει στο νεκροταφείο να δει τον τάφο του. Ο Σκρουτζ κοιτάζει την ταφόπλακα του, αγγίζει με το δάχτυλο τα γράμματα του ονόματός του και τη στιγμή αυτή υπόκειται σε μια μεταμόρφωση. Στην επόμενη σκηνή είναι ένας καινούριος, συμπονετικός άνθρωπος.