Εγγυώνται οι ΗΠΑ την εθνική ασφάλεια της Ελλάδας; – Από την επιστολή Κίσσιντζερ στην επιστολή Πομπέο

FILE PHOTO: Ο πρώην υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Χένρι Κίσινγκερ σε ομιλία του κατά τη διάρκεια της απονομής του Νόμπελ Ειρήνης στο Όσλο της Νορβηγίας/EPA/ HAAKON MOSVOLD LARSEN

Του ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΜΑΛΛΙΑΣ

Η ενίσχυση και εμβάθυνση των ελληνοαμερικανικών σχέσεων είναι θεμελιώδους σημασίας. Θετικό είναι το γεγονός ότι σήμερα η συντριπτική πλειοψηφία των πολιτικών κομμάτων αντιλαμβάνεται τη σημασία της διεύρυνσης του πεδίου σύμπτωσης των διμερών συμφερόντων. Η ιστορία, από την εποχή του Ηρόδοτου και του Θουκυδίδη, μας διδάσκει ότι το συμφέρον αποτελεί την ισχυρότερη συγκολλητική ουσία των συμμαχιών.

Στην πολιτική τίποτε δεν γίνεται τυχαία, συμπτωματικά ή μοιρολατρικά. Τις εύλογες σήμερα ανησυχίες ασφαλείας της Ελλάδος προσπαθεί –με προσεκτικές διατυπώσεις– να καλύψει η επιστολή του Αμερικανού υπουργού Εξωτερικών Μάϊκ Πομπέο το περασμένο φθινόπωρο. Έχει ορισμένα κοινά σημεία, αλλά και διαφορές με την επιστολή (10 Απριλίου 1976) του τότε υπουργού Εξωτερικών Χένρι Κίσσιντζερ προς τον ομόλογό του Δημήτριο Μπίτσιο.

Οι συνθήκες, όμως, είναι διαφορετικές. Η αμερικανική επιστολή του 1976 μας εστάλη σε μία περίοδο άνθησης των σχέσεων της Ουάσιγκτον με την Άγκυρα, παρά το εμπάργκο όπλων που είχε επιβληθεί από το Κογκρέσο στη Τουρκία, λόγω της εισβολής στη Κύπρο (χρήση αμερικανικού εξοπλισμού). Στην πραγματικότητα μας δόθηκε –κατόπιν απαίτησης της κυβέρνησης του Κωνσταντίνου Καραμανλή– ως αντιστάθμισμα των επίμονων ενεργειών του προέδρου Φορντ και του Κίσσιντζερ για άρση του εμπάργκο.

Επίσης, δεν είναι τυχαίο ή συμπτωματικό ότι είχαμε αποσπάσει την επιστολή Κίσσιντζερ σε μία περίοδο που είχε αρχίσει να κλιμακώνεται η εκδήλωση της τουρκικής απειλής στο Αιγαίο. Με συνέπεια την ταυτόχρονη προσφυγή της Ελλάδος στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ και στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης.

Από τη μελέτη των δημοσιευμένων διπλωματικών εγγράφων και μνημονίων προκύπτει ότι η στήριξη των ελληνικών προσπαθειών στο Συμβούλιο Ασφαλείας στηρίχθηκε τότε αποτελεσματικά από την αμερικανική πλευρά. Η Σοβιετική Ένωση δεν έπαιξε πρωταγωνιστικό ρόλο και σκόπιμα μάλλον άφησε την πρωτοβουλία στις ΗΠΑ. Όπως συνήθως συμβαίνει, το Ηνωμένο Βασίλειο κατέβαλε προσπάθειες να εξισορροπηθεί το κείμενο της απόφασης του Συμβουλίου Ασφαλείας, ικανοποιώντας μέρος των τουρκικών επιδιώξεων.

Επιστολή Πομπέο

Η επιστολή Πομπέο είναι θετική εξέλιξη. Συνδέθηκε με τη διαδικασία κύρωσης της Συμφωνίας Αμυντικής Συνεργασίας που υπέγραψαν, στις 5 Οκτωβρίου 2019 στην Αθήνα, οι δύο υπουργοί Εξωτερικών και βεβαίως με την κατάσταση που έχει δημιουργηθεί στην Ανατολική Μεσόγειο. Όπως και η επιστολή Κίσσιντζερ, δεν κατονομάζει ευθέως την Τουρκία. Επαναλαμβάνει δε τη γνωστή θέση της Ουάσιγκτον ότι η Ελλάδα γύρισε με επιτυχία τη σελίδα της 10ετούς οικονομικής κρίσης, ότι είμαστε ένας αξιόπιστος και ισχυρός εταίρος στην ευρύτερη περιοχή μας.

Η επιστολή ήλθε ως επιστέγασμα της επίσκεψης του Έλληνα Πρωθυπουργού στην Ουάσιγκτον και εν μέσω της σοβαρότερης μετά το 1996 σταθερής κλιμάκωσης και στρατιωτικοποίησης της κρίσης από την Τουρκία. Επίσης, μετά την υπογραφή των δύο συμφωνιών Άγκυρας-Τρίπολης περί ΑΟΖ και στρατιωτικής συνεργασίας. Σημασία, λοιπόν, έχει να διαβάσει κανείς την επιστολή Πομπέο, λαμβάνοντας υπόψη τη χρονική στιγμή εκδήλωσης των αμερικανικών δεσμεύσεων, καθώς και την κρίση που επικρατεί στην Ανατολική Μεσόγειο και στο Αιγαίο. Κι αυτό, σε μία εποχή, κατά την οποία οι συμμαχίες δεν θεωρούνται δεδομένες και η εκδήλωση συμμαχικής ή εταιρικής αλληλεγγύης κάθε άλλο παρά αυτοματοποιημένη.

Στην επιστολή Πομπέο δεν περιέχεται η δέσμευση Κίσσιντζερ: «Έχομεν ήδη διαδηλώσει την πεποίθησιν μας ότι καμμία πλευρά (εννοεί Τουρκία και Ελλάδα) δεν θα έπρεπε να επιδιώξη στρατιωτικήν επίλυσιν των διενέξεων αυτών. Τούτο παραμένει η πολιτική των Ηνωμένων Πολιτειών. Συνεπώς, αι Ηνωμέναι Πολιτείαι θα αντετάσσοντο ενεργώς και ανεπιφυλάκτως εις την αναζήτησιν, υπό εκατέρας πλευράς, στρατιωτικής επιλύσεως (των διενέξεων) και θα καταβάλουν μείζονα προσπάθεια δια να παρεμποδίσουν μίαν τοιαύτην εξέλιξιν των πραγμάτων».

Η επιστολή Πομπέο περιέχει θερμές φιλοφρονήσεις και διατυπώσεις. Η ουσιαστική δέσμευση περιέχεται στη φράση περί διαρκούς στήριξης της ασφάλειας, της δημοκρατίας και της ευημερίας στην Ελλάδα. Στέκομαι ιδιαίτερα στην ασφάλεια. Επίσης, στην τελευταία παράγραφο, αναφέρεται (χωρίς να κατονομάζεται η Τουρκία) ότι στην περιοχή της Νοτιοανατολικής Μεσογείου πρέπει να αποφεύγονται ενέργειες, πράξεις και διακηρύξεις, οι οποίες προκαλούν ένταση.

Δεύτερον, ότι η λύση στα προβλήματα πρέπει να γίνει με βάση το άρθρο 33 της Χάρτας του ΟΗΕ, άρα κατά τρόπο ειρηνικό και το αποτέλεσμα τους να «είναι σύμφωνο με το διεθνές δίκαιο». Από τη στιγμή που ακρογωνιαίος λίθος της πολιτικής της κυβέρνησης, όπως και όλων των μεταδικτατορικών ελληνικών κυβερνήσεων, είναι το διεθνές δίκαιο, θεωρώ ότι αυτή η αναφορά μπορεί να θεωρηθεί ότι δικαιώνει την ελληνική θέση.

Mία τριγωνική διάσταση

Καίτοι και εγώ έχω επανειλημμένα κάνει λόγο για εγγυήσεις ασφαλείας, θεωρώ υποχρέωσή μου να σημειώσω ότι ούτε η επιστολή Πομπέο, ούτε όμως η επιστολή Κίσσιντζερ εδόθησαν υπό τη μορφή αυτή. Τοσούτω μάλλον που ήδη κατά το 1976 το Στέιτ Ντιπάρτμεντ είχε φροντίσει να δώσει σχετικές διευκρινήσεις και στην Τουρκία. Δεν αμφιβάλλω ότι το ίδιο έγινε και για την επιστολή Πομπέο. Εν τούτοις, είναι κρίσιμα, χρήσιμα και ισχυρά διπλωματικά έγγραφα το περιεχόμενο των οποίων δικαιούσαι κα επικαλείσαι.

Πρόκειται αναμφίβολα περί γραπτών πολιτικών δεσμεύσεων των ΗΠΑ προς ένα δοκιμασμένο, σταθερό και ισχυρό θα προσέθετα σύμμαχο. Επιπλέον, είναι σκόπιμο το περιεχόμενο της εν λόγω επιστολής να συνδυαστεί με καθημερινές πλέον επίσημες τοποθετήσεις του Στέιτ Ντιπάρτμεντ τόσο για το Αιγαίο, όσο και για την Κύπρο. Μετά λόγου γνώσεως ισχυρίζομαι ότι ούτε αυτονόητες είναι ούτε ανέκαθεν δεδομένες.

Σημειώνω ότι, στις ελληνοαμερικανικές σχέσεις, πάντοτε υπήρχε μία τριγωνική διάσταση. Περισσότερο από ελληνικής πλευράς παρά από την πλευρά της Ουάσιγκτον και της Αγκύρας. Από το 1974 και μετά οι ελληνικές κυβερνήσεις έβλεπαν τις ελληνοτουρκικές σχέσεις συχνά μέσω της Ουάσιγκτον και αξιολογούσαν τις ελληνοαμερικανικές σχέσεις και μέσα από τις αμερικανοτουρκικές. Η αντίληψη αυτή εκτιμώ ότι δύσκολα θα αλλοιωθεί.

Τέλος, ας μου επιτραπεί να θυμίσω ότι η ουσιαστικότερη και απερίφραστη δέσμευση των ΗΠΑ προς την Ελλάδα είχε δοθεί γραπτώς με την επιστολή του Προέδρου Τζορτζ Μπους προς τον Πρόεδρο Κωνσταντίνο Καραμανλή στις 27 Μαΐου 1992. Επρόκειτο για την απάντηση του Αμερικανού Προέδρου σε επιστολή του Έλληνα ομολόγου του με αφορμή το Μακεδονικό. Η κατάληξη της επιστολής του Προέδρου Μπους είχε ως εξής «Ως παλιό φίλο και σύμμαχο, η δέσμευσή μας για την ασφάλεια της Ελλάδος, την εδαφική της ακεραιότητα και το απαραβίαστο των συνόρων της παραμένει ισχυρή».

Πηγή: apopseis.com