Εάν όλος ο πλανήτης θέλει το κοβάλτιο και όλο το κοβάλτιο βρίσκεται στο Κονγκό, γιατί άραγε οι κάτοικοι αυτής της χώρας πεθαίνουν απ’ την πείνα;

Το παράδοξο μιας από τις χώρες του κόσμου, της πιo εφοδιασμένης σε πηγές, η οποία περικλείει στα έγκατα της θησαυρούς ενώ ο λαός βρίσκεται στο στάδιο της εξαθλίωσης.
Ανακαλύπτοντας έναν θησαυρό σκάβοντας στα αποχωρητήρια.
Μπορεί αυτό να παραπέμπει σε παραμύθι, συμβαίνει όμως στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό. Αυτή τη χώρα που μεγάλος αριθμός ανθρώπων χαρακτηρίζει ως ένα γεωλογικό σκάνδαλο, καθώς διαθέτει όλες τις πρώτες ύλες που μπορούμε να ονειρευτούμε. Περισσότερο από το 50% των μερικών εκατομμυρίων Κονγκολέζων ζουν σε πλήρη απογύμνωση, παρόλο που αυτή η χώρα διαθέτει αρκετές πηγές για να θρέψει όλη την Ευρώπη χωρίς να εξαντλήσει τα φυσικά της αποθέματα.

Η ανακάλυψη ενός θησαυρού κατά τη διάρκεια κατασκευής αποχωρητηρίων (WC) συνέβη πραγματικά σ’ έναν αστυνομικό του Building Kolwezi, μία πόλη με ανθρακορυχεία μισού περίπου εκατομμυρίου κατοίκων στα νότια της χώρας. Το 2014, όπως επισημαίνει ο Michael J.Kavanagh στους New York Times, αυτός ο άνθρωπος αποφάσισε ότι η οικογένειά του είχε ανάγκη από νέα αποχωρητήρια.

Παιδιά που σκάβουν με τα χέρια τους ερημοποιημένες πόλεις.
Ένας »στρατός» με φτυάρια, ξεκίνησε να σκαλίζει στην πίσω αυλή του σπιτιού και μόλις λίγο βαθύτερα, περίπου στο ένα μέτρο δηλαδή, ανακάλυψε κάτι που θα μπορούσε να του αλλάξει τη ζωή. Η γη έλαμπε, άστραφτε και ένα σωρός κοβαλτίου – ένα ορυκτό από τα πιό σημαντικά στον κόσμο – φανερώθηκε μπροστά στα μάτια του. Όταν ο Kavanagh επέστρεψε το 2015 βρήκε ότι η πόλη είχε αλλάξει απ’άκρη σ’άκρη. Δεν θύμιζε πια εκείνο το ήσυχο μέρος όπου οι άνθρωποι κέρδιζαν το ψωμί τους ασκώντας ένα επάγγελμα που γνώριζαν. Τα σπίτια κατέρρεαν και η γη, τρυπημένη και ανάστατη, θύμιζε βομβαρδισμένο τοπίο. Μία αχανής ζώνη ήταν γαζωμένη με πηγάδια να βυθίζονται και να φτάνουν σε κάποιες περιπτώσεις μέχρι και τα 25 μέτρα.

Όλος ο κόσμος πάσχιζε να πλουτίσει ψάχνοντας κοβάλτιο και χαλκό. Όλα τα παιδιά ήταν δεσμευμένα στη μοναδική ενασχόληση να σκάβουν τη γη με γυμνά χέρια και να κατεβαίνουν μέσα στα πηγάδια για να εξάγουν ένα μετάλλευμα που για εκείνα σε κάθε περίπτωση δεν είχε την παραμικρή αξία. Έσκαβαν χωρίς κανένα μέτρο ασφαλείας και θάβονταν συχνά από τις απώλειες και τα γλιστρήματα του εδάφους δίχως κάποιος να αντιληφθεί ή να αναφέρει την απουσία τους. Τα μεταλλεύματα αποκτούσαν αξία με την άφιξή τους σ’ ένα διεθνές λιμάνι, όπου εν συνεχεία αποβιβάζονταν στον βιομηχανικό κόσμο που είχαν ζητηθεί.

Κινέζικες φίρμες ελέγχουν το εμπόριο και μονοπολούν τα δικαιώματα εξόρυξης και εξαγωγής χωρίς να εξασφαλίζουν έναν επαρκή μισθό στους μεταλλωρύχους που υποχρεώνονται να εργάζονται επτά μέρες την εβδομάδα κάτω από συχνά αντίξοες συνθήκες.

Γιατί έχει τόση ζήτηση το κοβάλτιο;
Το κοβάλτιο είναι ένα συστατικό απαραίτητο για τις επαναχρησιμοποιούμενες μπαταρίες που χρησιμοποιούνται στα αυτοκίνητα και τα κινητά τηλέφωνα. Η επιτυχία της επανάστασης του ηλεκτρικού αυτοκινήτου μπορεί στην πραγματικότητα να εξαρτάται από αυτό το μέταλλο. Η Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό είναι ο μεγαλύτερος παραγωγός στον κόσμο, με το μισό περίπου των γνωστών αποθεμάτων. Εντούτοις, αυτό το μέταλλο καταλήγει σε Κινέζικα χέρια, δίχως αμοιβή πρακτικά για τα άτομα που κάνουν την εξόρυξη. Οι ηγέτες του Κονγκό επωφελούνται επίσης, μοιράζοντας και τρώγοντας βουλημικά τα κέρδη μεταξύ τους.

Αυτό που συνέβη σ’εκείνον τον αστυνομικό από το Kolwezi, μπορεί να συμβεί σε κάθε άνθρωπο στο Κονγκό – όχι μόνο κοβάλτιο, αλλά και χρυσό επίσης, διαμάντι, ακόμα και ουράνιο μπορεί κανείς ν’ανακαλύψει. Όπως την εποχή με τον »πυρετό του χρυσού», έτσι και τώρα, οι περιοχές όπου έχουν ανακαλυφθεί τα μέταλλα και τα πολύτιμα ορυκτά προσελκύουν τους απελπισμένους που σκέφτονται και ονειρεύονται να πλουτίσουν. Προσελκύουν επίσης τις πολυεθνικές καθώς και χώρες απ’όλο τον κόσμο που θέλουν ν’αποσπάσουν κέρδη από τις πηγές του Κονγκό. Με ανθρωπολογικούς όρους, η Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό »διώκεται».

Από μία άλλη οπτική, είναι ο τόπος των αδελφοκτόνων πολέμων, απεικονίζονται κι ως πόλεμοι των φατριών, με λίγα λόγια επιχειρήσεις στην πραγματικότητα για τον έλεγχο των μεταλλείων. Ήταν η περίπτωση του πολέμου που έκλεισε με την άνοδο στην εξουσία του Desire Kabila, τον οποίο διαδέχθηκε ο γιος του, ξεκινώντας τον πρώτο παγκόσμιο αφρικανικό πόλεμο. Επτά χώρες ενεπλάκησαν στον πόλεμο αυτό για τον εδαφικό έλεγχο. Οι σφοδρότερες συγκρούσεις έγιναν στις περιοχές με τις πλουσιότερες πηγές ορυκτών. Ο πόλεμος άφησε πίσω του 4 εκατομμύρια νεκρούς, οι περισσότεροι εκ των οποίων πέθαναν από την πείνα κι όχι απ’τα όπλα. Η χώρα γνώρισε την υποανάπτυξη για μια περίοδο 100 χρόνων.

Η Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό »διώκεται».
Μετά το τέλος του πολέμου, επισκέφτηκα τη χώρα και διαπίστωσα ότι ο πληθυσμός δεν είχε πιαά τίποτα. Πολλές οργανώσεις ξεκίνησαν να αποκαθιστούν τις κλινικές και τα νοσοκομεία αλλά κανείς δεν έμπαινε μέσα. Αναρωτήθηκα, γιατί… Πήγα στην »πηγή» και βρήκα την απάντηση: Οι άνθρωποι ντρέπονταν να πάνε στο νοσοκομείο γιατί δεν είχαν τίποτα για να σκεπαστούν, τα ρούχα ήταν πολυτέλεια. Κατά τη διάρκεια του ίδιου ταξιδιού, το 2003, συνάντησα τον παλιό μου φίλο τον Lino στη Kinshasa, την πρωτεύουσα.

Μόλις είχε έρθει από την πόλη Kikwit. Είχαμε πάρει -θυμάμαι- μαζί τον δρόμο από τη Kinshasa για το Kikwit το 1993. Η διάσχιση των 600 χιλιομέτρων μας είχε πάρει περίπου 8 ώρες. Δέκα χρόνια αργότερα, χρειάστηκαν 15 μέρες στον Lino για το ίδιο ταξίδι. Το οδικό δίκτυο είχε καταστραφεί ολοσχερώς. Οι εταιρίες των μεταλλείων δεν είχαν ανάγκη από δρόμους. Χρησιμοποιούσαν αεροπλάνα και ελικόπτερα. Αλλά δεν ήταν μόνο αυτό. Χώρες όπως η Ουγκάντα έγιναν αναπάντεχα εξαγωγείς χρυσού και η Ρουάντα εξήγαγε το κολτάνιο, ανεκτίμητο ορυκτό που δεν βρίσκεται εύκολα στο Κονγκό.

Στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό θα βρείτε τα πάντα: Ξύλο, χαλκό, κοβάλτιο, κολτάνιο, διαμάντια, χρυσό, ψευδάργυρο, ουράνιο, κασσίτερο, ασήμι, άνθρακα, μαγγάνιο, βολφράμιο, κάδμιο και πετρέλαιο. Τρέχουν τα σάλια του ζηλόφθονου κόσμου μπροστά σ’αυτές τις πηγές, οι οποίες όμως απεικονίζουν την καταδίκη σε θάνατο του μεγαλύτερου αριθμού των πολιτών της χώρας.

Πλούσια σε φυσικούς πόρους, αλλά φτωχή.
Για να μπορέσουν τα 80 εκατομμύρια των κατοίκων να ζήσουν αξιοπρεπώς, θα έπρεπε οι ηγέτες της χώρας να επενδύσουν τα κέρδη που λαμβάνουν από τα μεταλλεία. Αντί τούτου, σε πολλές περιοχές της χώρας, οι πολίτες αδυνατούν να επιβιώσουν. Μόνο το 4% της γης αποτελείται από καλλιέργειες, όταν το 75% του πληθυσμού εργάζεται κατά κύριο λόγο στη γεωργία για τα απαραίτητα. Η οικονομία της χώρας ήταν πάντα στραμμένη στις εξαγωγές και εξαρτάται κυρίως από τις πρώτες ύλες.

Αυτό που ενδιαφέρει πρώτα απ’όλα τους ανθρώπους, είναι ό,τι υπάρχει κάτω από την Κονγκολέζικη γη και δεν μιλάμε φυσικά για τα άτομα που ζουν κάτω απ’τη γη. Ο δικτάτορας Mobuto Sese Seko «Ό,τι βρίσκεται κάτω απ’τη γη μου ανήκει, ό,τι βρίσκεται μέσα στο νερό μου ανήκει, ό,τι πετάει στους ουρανούς, επίσης μου ανήκει». Όταν ο δημοσιογράφος τον ρώτησε: «Τι μένει για τον κόσμο;», o Mobuto απάντησε χαριτολογώντας: «Το σύστημα του πολυκομματισμού», ή αλλιώς η δημοκρατία όπως θα μπορούσαμε να την ονομάσουμε.

Μόνο που η δημοκρατία από μόνη της δεν μπορεί να θρέψει και να χορτάσει. Το ΑΕΠ ανά κάτοικο είναι 450 δολλάρια, ένα από τα χαμηλότερα στον κόσμο, όταν ο δείκτης ανθρώπινης ανάπτυξης της χώρας είναι 0,433 αριθμός που την κατατάσει στην 176η σειρά στον κόσμο.