Η δυσκολία της συνύπαρξης

Ο κάθε άνθρωπος είναι και μια ξεχωριστή συνειδητότητα. Ανά πάσα στιγμή, ο καθένας μας βλέπει τον κόσμο διαφορετικά. Από την στιγμή, λοιπόν, που συνυπάρχουμε, θα βρεθούμε αργά ή γρήγορα μπροστά στην πιο μεγάλη πρόκληση: τη διαφωνία.
Διαφωνία σημαίνει ότι εγώ επιθυμώ να γίνει το Α και εσύ το Β. Τι θα επιλέξουμε, το Α ή το Β; Ή μήπως το Γ που θα είναι ένας συνδυασμός των προηγούμενων; Ποιος θα αποφασίσει τι θα γίνει;
Η απάντηση στην τελευταία ερώτηση, δηλαδή το ποιος αποφασίζει τι θα γίνει όταν υπάρχει διαφωνία είναι η πιο κρίσιμη σε σχέση με την κοινωνική οργάνωση που επιλέγουμε να έχουμε. Στις περισσότερες κοινωνίες τις τελευταίες χιλιάδες χρόνια, η απάντηση στο ποιος αποφασίζει είναι απλή: αποφασίζει κάποιος τρίτος. Μόνο που ο τρίτος δεν είναι τυχαίος, αλλά έχει θεσμοθετημένο ρόλο να το κάνει. Είναι ο μπαμπάς, η μαμά, ο δάσκαλος, ο προϊστάμενος, ο διευθυντής, ο αξιωματικός, ο πρωθυπουργός κλπ. Με λίγα λόγια, οι περισσότερες κοινωνίες έχουν επιλύσει αυτό το κεφαλαιώδες ζήτημα εδώ και χιλιάδες χρόνια με την ιεραρχία. Κάποιος κατάλληλος άνθρωπος ορίζεται για να πάρει αποφάσεις, αρκεί να μην έχει αντίρρηση αυτός που βρίσκεται πιο πάνω στην ιεραρχική δομή.

Ωστόσο, η ιεραρχία έχει διάφορα προβλήματα. Δημιουργεί ακαμψία και γραφειοκρατία και παράλληλα δυσχεραίνει την ελεύθερη έκφραση και δημιουργία. Το βασικό μέλημα ενός ιεραρχικού συστήματος είναι να διατηρηθεί η δομή και το πνεύμα του. Επομένως, δεν αφήνει χώρο για την τροποποίηση και την εξέλιξή του.
Μαζί με αυτά, δοκιμάζει την αξιοπρέπεια και τον αυτονομία μας. Πολλοί άνθρωποι δυσκολεύονται να δεχτούν εντολές και έτσι αναζητούν σχήματα όπου μπορούν να αισθάνονται πιο ελεύθεροι.

Σήμερα, πολλές από αυτές τις συλλογικότητες δεν υπάρχουν. Οι λόγοι είναι προφανώς πολλοί, αλλά ένας από τους βασικότερους, αν όχι ο βασικότερος, είναι οι ανθρώπινες σχέσεις. Σε πλείστες περιπτώσεις, το ξεκίνημα έβρισκε τα μέλη της ομάδας με την πεποίθηση ότι το «σύστημα» είναι υπεύθυνο για τα προβλήματα που βιώνουν και επομένως, αφού αυτά θα λειτουργήσουν έξω από το σύστημα, δεν θα έχουν σοβαρά θέματα συνύπαρξης. Αργά ή γρήγορα, όμως, διαπίστωναν ότι τα πράγματα δεν ήταν και τόσο απλά. Το σύστημα το φέρουμε μέσα μας, ακόμη και αν δεν το συνειδητοποιούμε.

Το κρίσιμο, λοιπόν, ερώτημα εξακολουθεί να παραμένει το ίδιο. Τι κάνουμε όταν υπάρχει διαφωνία, διχογνωμία, διαμάχη ή και σύγκρουση. Πώς προχωράμε; Αν δεν έχουμε απαντήσει αυτό το ερώτημα, τότε όσες δηλώσεις κι αν κάνουμε πέρι οριζοντιότητας, ισοτιμίας, μη ιεραρχίας κλπ δεν αρκούν για να συνυπάρξουμε με ροή και παραγωγικότητα. Και όσο δεν ξεκαθαρίζουμε τις προθέσεις και τις πρακτικές μας, τόσο θα εφαρμόζουμε ημισυνειδητά-ημιασυνείδητα τις ίδιες παραδοσιακές πρακτικές που έχουμε δει μπροστά μας από την παιδική μας ηλικία έως σήμερα, δηλαδή της πρακτικές της επιβολής. Η επιβολή, βέβαια, μπορεί να έχει πολλά πρόσωπα και να κρύβεται πίσω από καταστατικά, επιχειρήματα και ανώτερες αξίες, αλλά αυτό που πάντα κάνει είναι να οδηγεί κάποιον να συμφωνήσει σε ενέργειες που δεν θέλει πραγματικά να κάνει.

Η ανθρωπότητα βρίσκεται σήμερα στο στάδιο της μετάβασης σε ένα άλλο μοντέλο κοινωνικής οργάνωσης. Ο Frederic Laloux μας δίνει εκτεταμένα στοιχεία για αυτό το φαινόμενο στη μνημειώδες βιβλίο του Reinventing Organizations, το οποίο σύντομα θα εκδοθεί και στα ελληνικά. Σε αυτή τη μετάβαση και σε αυτό το πλαίσιο, η Μη Βίαιη Επικοινωνία έχει πολλά να προσφέρει. Είναι ένα από τα κύρια εργαλεία, τα οποία δίνουν τη δυνατότητα στα μέλη μιας ομάδας να συνυπάρξουν όντως με ισοτιμία, αλληλοσεβασμό, καθαρότητα και παραγωγική συνεργασία.

Η Μη Βίαιη Επικοινωνία του Μάρσαλ Ρόζενμπεργκ θεωρείται σε όλο τον κόσμο ένα από τα βασικά εργαλεία για οικοκοινότητες, μη κερδοσκοπικές οργανώσεις, άτυπες ομάδες, συνεργατικά εγχειρήματα, συνεταιρισμούς και κολεκτίβες. Η πρακτική της υποστηρίζει αυτές τις ομάδες να λαμβάνουν συλλογικές αποφάσεις, να επιλύουν συγκρούσεις και να δημιουργούν έναν χώρο ελεύθερης έκφρασης και επικοινωνίας, ο οποίος είναι ζωτικής σημασίας για τη λειτουργία της ομάδας και της επίτευξης των στόχων της.