Του Γεωργίου Μάτσου
Πλησιάζει ο χρόνος της κατάθεσης νομοσχεδίου για τον περιορισμό των πληρωμών με μετρητά. Οι αντιφάσεις και η προχειρότητα του νομοσχεδίου είναι εμφανείς ήδη από τις πρώτες πληροφορίες. Ας αναφερθεί μόνον η πλέον εμφανής: Το χτίσιμο του αφορολόγητου για εισόδημα άνω των 40.000 ευρώ φέρεται να απαιτεί διατραπεζικές δαπάνες άνω του 30% του εισοδήματος. Όμως με εισόδημα 40.000 ευρώ, ο μισθωτός δεν έχει πια καθόλου αφορολόγητο. Πώς λοιπόν θα δίδεται κίνητρο;
Προχειρότητες και αντινομίες αυτού του είδους μαρτυρούν μόνον ένα: Άνευ ορίων αμηχανία εκ μέρους του συστήματος του Υπουργείου Οικονομικών (μέρος του οποίου τυγχάνει εκ της επαγγελματικής καταγωγής του ο σημερινός Υφυπουργός Οικονομικών) ενώπιον της οικονομικής ελευθερίας. Την οποία δεν γνωρίζουν ούτε πώς να διαχειριστούν φορολογικά, ούτε πώς να σεβαστούν, ώστε να μην πλήξουν την οικονομική δραστηριότητα.
Λίγες ημέρες μετά την επιβολή των capital controls πέρυσι, επιφανές τότε μέλος του κυβερνώντος κόμματος διετείνετο ότι ο λαός «συνήθισε» την επιβολή των capital controls. Αν όμως παρατηρήσει κανείς τις ουρές στα ΑΤΜ τέλη και αρχές κάθε μήνα, δίδεται η αντίθετη εντύπωση: Οι άνθρωποι σπεύδουν να σηκώσουν τα λεφτά τους από την τράπεζα αμέσως μόλις κατατεθούν. Το ρεπορτάζ φαίνεται να επιβεβαιώνει ότι οι πολίτες εξακολουθούν, έναν χρόνο μετά, να εξαντλούν το όριο ανάληψης των 420 ευρώ ανά εβδομάδα. Γιατί όμως, αν «ο λαός συνήθισε»;
(adsbygoogle = window.adsbygoogle || []).push({});
Εσχάτως διάφορα δημοσιεύματα στον ελληνικό και διεθνή τύπο προσπαθούσαν να πείσουν για το πόσο κοντά βρίσκεται τάχα η Δανία ή η Σουηδία στην κατάργηση των μετρητών. Εν μέσω αυτού του κλίματος η ΕΚΤ ήδη αποφάσισε κατάργηση του χαρτονομίσματος των 500 ευρώ, παρά τις μη εισακουσθείσες ενστάσεις της Bundesbank,. Δεν φαίνεται να έχει λάβει οποιαδήποτε απόφαση κατάργησης των μετρητών η Δανία ή η Σουηδία. Πάντως εάν ήμουν Σουηδός ή Δανός προσωπικά θα είχα αυξήσει τη χρήση των μετρητών: Θα ήταν αντίδραση παρόμοια με τις ελληνικές ουρές στα ΑΤΜ. Όταν απειλούν να στερήσουν τη φυσική πρόσβαση στην περιουσία σου, τότε ακριβώς αισθάνεσαι μεγαλύτερη ανάγκη για φυσική πρόσβαση, ώστε να μειώσεις την ανασφάλεια που αναπόφευκτα σου προκαλούν.
Η ελληνική εμπειρία των capital controls, η μονιμοποίηση των οποίων καθόλου δεν φαίνεται να ενοχλεί την Κομισιόν, αποστολή της οποίας είναι πρωτίστως η προστασία της ελεύθερης κυκλοφορίας κεφαλαίων, αποτελεί ένα είδος πειράματος δυνητικώς παγκόσμιου ενδιαφέροντος. Πείραμα ως προς το κατά πόσο μπορεί να εξασθενήσει η σχέση των ανθρώπων με τα μετρητά και να υποκατασταθούν αυτά στην καθημερινότητα των ανθρώπων από το τραπεζικό σύστημα. Είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον να το παρακολουθήσει και μελετήσει η παγκόσμια οικονομική επιστήμη. Μπορεί να επιβληθεί ευχερώς η υποκατάσταση του φυσικού χρήματος από το διατραπεζικό;
Η μέχρι στιγμής απάντηση είναι όχι. Οι καταθέσεις των νοικοκυριών όχι μόνον δεν αυξήθηκαν, αλλά ούτε καν σταθεροποιήθηκαν τον καιρό των capital controls. Μόνον τον μήνα Μάιο 2016 οι καταθέσεις των νοικοκυριών μειώθηκαν κατά 760 εκατ. ευρώ. Το προφανές συμπέρασμα από τις ουρές στα ΑΤΜ, την εξάντληση του εβδομαδιαίου ορίου αναλήψεων και την συνεχιζόμενη μείωση των καταθέσεων νοικοκυριών, είναι ότι ο «λαός» ούτε συνήθισε ούτε θα συνηθίσει ποτέ τη μη πρόσβαση στην περιουσία του. Το e-banking δεν μπορεί να αντικαταστήσει την ασφάλεια που δίδει η αίσθηση των χαρτονομισμάτων στην τσέπη.
Περισσότερη κρατική επιβολή του πλαστικού χρήματος θα σημάνει, λοιπόν, περισσότερη οικονομική ανασφάλεια. Περισσότερη οικονομική ανασφάλεια θα σημαίνει αναζήτηση νέων οδών φυσικής πρόσβασης στην περιουσία. Αν αυτό δεν μπορεί να γίνει μέσω χρήσης νομίμων συναλλακτικών οδών, τότε θα οδηγηθούμε αναπόφευκτα σε αύξηση και, ακόμη περισσότερο, σε ριζοσπαστικοποίηση της παραοικονομίας.
Όσοι δε προσδοκούν «πάταξη» της φοροδιαφυγής μέσω των διατραπεζικών συναλλαγών, ας δουν πόσο έχει μεταβληθεί η συναλλακτική ζωή στην Ελλάδα μετά την ψήφιση του ασφαλιστικού. Οι αποδείξεις αρχίζουν να σπανίζουν, η κατανόηση στη φοροδιαφυγή αυξάνεται, η δημιουργία δομών έξω και παράλληλα από τις κρατικώς ελεγχόμενες συναλλακτικές οδούς από εξαίρεση να γίνεται κανόνας.
Η αγορά βιώνει μετά την 8η Μαΐου 2016 ένα είδος σιωπηρής φορολογικής αντίστασης και επανάστασης, μέσω της άρνησης πληρωμής φόρων. Κανένας δεν έριξε σύνθημα στα social media, κανένας δεν έκανε συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας, κανένας δεν βγήκε σε κανάλια να καλέσει τον κόσμο σε φορολογική αποστασία. Το κάνει η κοινωνία μόνη της, αυθόρμητα, χωρίς σχεδιασμό, ως συλλογική πράξη επιβίωσης.
Και ακόμη δεν έχουν δει τίποτε οι αρμόδιοι. Πού να δουν τι έχει να γίνει μετά την κυοφορούμενη απόπειρα νομοθετικού περιορισμού των μετρητών. Η ανθρώπινη εφευρετικότητα θα βρει νέες διόδους υπέρβασης του κρατικού ελέγχου. Και αν ακόμη καταργηθούν τα μετρητά, ο κόσμος θα συναλλάσσεται σε χρυσό. Και αν ακόμη απαγορευθούν κάπως οι συναλλαγές σε χρυσό, θα βρεθούν νέοι τρόποι. Μέχρι και οι συναλλαγές με κοχύλια μπορεί να αναπτυχθούν, όπως στις πρωτόγονες κοινωνίες, προκειμένου οι άνθρωποι να διαθέτουν μη κρατικά ελεγχόμενο συναλλακτικό μέσο. Πόσο μάλλον στην εποχή της σύγχρονης τεχνολογίας, όπου το bitcoin είναι μόνον η πιο γνωστή έκφανση ιδιωτικώς δημιουργημένου μέσου συναλλαγής.
Κάτι τελευταίο: Είναι γνωστό το χωρίο της Αποκάλυψης που περιγράφει τα περί Αντιχρίστου: «ἵνα μή τις δύνηται ἀγοράσαι ἢ πωλῆσαι εἰ μὴ ὁ ἔχων τὸ χάραγμα, τὸ ὄνομα τοῦ θηρίου ἢ τὸν ἀριθμὸν τοῦ ὀνόματος αὐτοῦ». Όσοι πιστεύουν, ασφαλώς προβληματίζονται ήδη από τις αναλογίες με αυτό που συμβαίνει. Όσοι όμως δεν πιστεύουν, ας αναλογιστούν το εξής, ασχέτως του αληθούς ή μυθοπλαστικού της προφητείας: Η δημοφιλέστερη θρησκεία του πλανήτη περιγράφει το απόλυτο κακό ως οικονομικό σύστημα, όπου ή δεν θα υπάρχουν μετρητά ή, έστω, οι συναλλαγές («αγοράσαι ή πωλήσαι») θα γίνονται μόνον μέσα από κάποιο ειδικό, ελεγχόμενο σύστημα. Αν όμως κάποιος περιέγραψε πριν από 2.000 χρόνια την άμεση ή έμμεση κατάργηση των μετρητών, έστω και ως ιστοριούλα, ως μέρος του απόλυτου κακού, πόσο τυφλοί είμαστε σήμερα, αν θεωρούμε την δήθεν «πάταξη της φοροδιαφυγής» ως a priori υπέρτερο αγαθό σε σχέση με την οικονομική ελευθερία;
Πόσο μάλλον όταν ο περιορισμός ή η κατάργηση των μετρητών είναι το τελευταίο πράγμα που θα μπορέσει να περιορίσει την φοροδιαφυγή. Όποιος δεν βλέπει τι αποτελέσματα ήδη φέρνει η διευρυνόμενη οικονομική ανελευθερία, είναι εξίσου τυφλός.
* Γεώργιος Ι. Μάτσος – Δ.Ν., Δικηγόρος
