Τα κράτη της Κεντρικής Ασίας αναγνωρίζουν την Κύπρο και διαψεύδουν τη γεωπολιτική θεωρία Νταβούτογλου για τον τουρκικό κόσμο
Η απόφαση των κρατών της Κεντρικής Ασίας να αναγνωρίσουν πλήρως την Κυπριακή Δημοκρατία και να ταυτιστούν δημόσια με τα ψηφίσματα του ΟΗΕ που απορρίπτουν τη νομιμότητα του ψευδοκράτους στην κατεχόμενη Κύπρο, συνιστά ένα γεγονός που δεν μπορεί να κατανοηθεί πλήρως χωρίς να ενταχθεί στο θεωρητικό πλαίσιο της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής, όπως αυτό διαμορφώθηκε από τον Αχμέτ Νταβούτογλου.
Πρόκειται για μια πολύσημη ρήξη. Όχι απλώς με τη σημερινή τουρκική διπλωματία, αλλά με τον ίδιο τον θεωρητικό πυρήνα του νεοοθωμανισμού, όπως αυτός δομήθηκε στη θεωρία του τουρκικού κόσμου και του τουρκικού τόξου.
Το τουρκικό τόξο ως γεωπολιτικό μετα-αφήγημα
Ο Αχμέτ Νταβούτογλου, στο βιβλίο του Stratejik Derinlik και σε σειρά θεωρητικών και πολιτικών παρεμβάσεών του, διατύπωσε την αρχή ότι η Τουρκία δεν είναι μια συμβατική περιφερειακή δύναμη, αλλά ένα κεντρικό κράτος (merkez ülke) που τέμνει και συνδέει ταυτοχρόνως πολιτισμικά και γεωπολιτικά συστήματα: Βαλκάνια, Μέση Ανατολή, Καύκασο και Κεντρική Ασία.
Ο τουρκικός κόσμος δεν είναι για τον Νταβούτογλου απλώς ένα πολιτισμικό σχήμα. Είναι μια οργανική γεωστρατηγική ενότητα, που εδράζεται στην τουρκογλωσσία, στην ισλαμική πολιτισμική παράδοση και στη μετα-οθωμανική μνήμη. Αυτή η ενότητα μπορεί και πρέπει, κατά τη θεωρία του, να λειτουργήσει υπό την πολιτική, πολιτισμική και ηθική ηγεμονία της Τουρκίας.
Το «τουρκικό τόξο» συγκροτείται ως γεωγραφική έκφραση αυτής της θεωρίας: ένας άξονας επιρροής που εκτείνεται από την Αδριατική έως το Σινικό Τείχος, στον οποίο η Άγκυρα λειτουργεί ως pivot state με ήπια ισχύ, θεσμικά εργαλεία και στρατηγική διείσδυση.
Το τουρκικό τόξο
Η απόπειρα της Τουρκίας να εντάξει το ψευδοκράτος της κατεχόμενης Κύπρου στον Οργανισμό Τουρκικών Κρατών ως «παρατηρητή» το 2022, αποτέλεσε δοκιμασία για τη συνοχή του τουρκικού κόσμου. Αν η θεωρία Νταβούτογλου μπορούσε να διατηρήσει λειτουργικότητα, θα προϋπέθετε την ενιαία στάση των τουρκογενών κρατών απέναντι σε συμβολικά γεωπολιτικά ζητήματα, όπως το Κυπριακό.
Η άρνησή τους να αναγνωρίσουν το ψευδοκράτος και η πρόσφατη απόφαση να διορίσουν πρεσβευτές στην Κυπριακή Δημοκρατία αποδεικνύουν ότι το τουρκικό τόξο δεν είναι γεωστρατηγικά συνεκτικό σχήμα, αλλά μια επιλεκτική, ad hoc συμμαχία κρατών με αποκλίνουσες εθνικές προτεραιότητες.
Η σιωπηλή εφαρμογή μιας θεωρίας από τον Ερντογάν χωρίς τον θεωρητικό της
Ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν δεν προσυπέγραψε ποτέ ρητά τη θεωρία του τουρκικού τόξου. Εντούτοις, εφάρμοσε τις βασικές της αρχές — όχι στο πλαίσιο μιας μακροϊστορικής στρατηγικής πολιτισμικής ενοποίησης, αλλά ως εργαλείο ισχύος, αναθεωρητισμού και εσωτερικής νομιμοποίησης της εξουσίας του.
Η αποπομπή του Νταβούτογλου το 2016 δεν σήμαινε την κατάρρευση της θεωρίας, αλλά την προσωπική απαξίωση του εμπνευστή της, προς όφελος ενός πιο συγκεντρωτικού, προσωποπαγούς προτύπου εξωτερικής πολιτικής.
Ο Ερντογάν διατήρησε τους θεσμικούς μηχανισμούς (όπως ο OTS), αλλά απέσυρε τον θεωρητικό στοχασμό. Το αποτέλεσμα ήταν ένα γεωπολιτικά ασύντακτο, πολιτισμικά επικαλυπτόμενο και στρατηγικά αντιφατικό τόξο, το οποίο έφτασε στα όρια του με την κυπριακή κρίση.
Η επιλογή της Κεντρικής Ασίας
Η πράξη του Καζακστάν, του Ουζμπεκιστάν και του Τουρκμενιστάν να -διορίσουν πρεσβευτές στη Λευκωσία και -να προσυπογράψουν τη ρητή δέσμευση υπέρ των Ψηφισμάτων 541 και 550 του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, δεν είναι διπλωματική λεπτομέρεια.
Είναι στρατηγικό μήνυμα αυτονομίας. Δηλώνει ότι ο τουρκικός κόσμος δεν λειτουργεί πλέον ως ενιαία πολιτικοστρατηγική σφαίρα επιρροής της Άγκυρας.
Αντιθέτως, πρόκειται για ένα πολυκεντρικό σύστημα, όπου κάθε κράτος επιδιώκει να διατηρεί την κυριαρχική του ισορροπία ανάμεσα σε Τουρκία, Ρωσία, Κίνα και Δύση.
Η επιλογή των τουρκογενών κρατών να ευθυγραμμιστούν με τις αρχές του ΟΗΕ, και όχι με την τουρκική πολιτική στο Κυπριακό, αποκαλύπτει την υπέρτερη βαρύτητα του διεθνούς δικαίου έναντι της πολιτισμικής συγγένειας.
Ο τουρκικός κόσμος αποτυγχάνει να λειτουργήσει ως ενιαίο υποκείμενο δράσης, διότι η θεσμική και πολιτική βαρύτητα της διεθνούς νομιμότητας παραμένει καθοριστική για την κρατική επιβίωση και αξιοπιστία.
Ο ρόλος της Κύπρου
Η Κυπριακή Δημοκρατία, εν μέσω τουρκικής πίεσης και θεσμικών τετελεσμένων, κατόρθωσε να διεισδύσει σε μια σφαίρα που θεωρούνταν “κλειστή” υπό την ηγεμονία της Άγκυρας. Η εξέλιξη αυτή αποκαλύπτει ότι η διεθνής αναγνώριση, η μεθοδική διπλωματία και η πολυμερής στρατηγική υπερέχουν, εντέλει, της επιθετικής τακτικής επιρροής.
Κοινοποιήστε: