Στον Λευκό Οίκο ο Ζελένσκι με «σπάνιες γαίες» στις αποσκευές του – Το ιστορικό «ντιλ» ΗΠΑ-Ουκρανίας

Η συμφωνία για τα ορυκτά ανάμεσα στην Ουκρανία και τις ΗΠΑ θεωρείται κομβικής σημασίας για την προσπάθεια του Κιέβου να εξασφαλίσει τη συνεχιζόμενη υποστήριξη της Ουάσινγκτον στον πόλεμό της με τη Ρωσία. Ο Ζελένσκι μεταβαίνει την Παρασκευή στον Λευκό Οίκο για τις υπογραφές, ενώ ο πλανήτης «ανακαλύπτει» τις σπάνιες γαίες, το νέο «χρυσό» που αλλάζει τις παγκόσμιες ισορροπίες

Μετά από ημέρες τεταμένων διαπραγματεύσεων, το Κίεβο είναι έτοιμο να υπογράψει τη συμφωνία για την από κοινού εκμετάλλευση των ορυκτών του πόρων με τις ΗΠΑ, συμπεριλαμβανομένου του πετρελαίου και του φυσικού αερίου, αφού η Ουάσινγκτον απέσυρε το αίτημα για δικαίωμα 500 δισεκατομμυρίων δολαρίων σε πιθανά έσοδα από τη συμφωνία.

Αν και το κείμενο στερείται ρητών εγγυήσεων ασφαλείας, οι Ουκρανοί αξιωματούχοι υποστήριξαν ότι είχαν διαπραγματευτεί πολύ πιο ευνοϊκούς όρους και περιέγραψαν τη συμφωνία ως έναν τρόπο διεύρυνσης της σχέσης με τις ΗΠΑ για να στηρίξουν τις προοπτικές της Ουκρανίας μετά από τρία χρόνια πολέμου.

«Η συμφωνία για τα ορυκτά είναι μόνο ένα μέρος της εικόνας. Έχουμε ακούσει πολλές φορές από την αμερικανική κυβέρνηση ότι είναι μέρος μιας ευρύτερης εικόνας», δήλωσε στους Financial Times την Τρίτη η Όλια Στεφανίσινα, αντιπρόεδρος της κυβέρνησης και υπουργός Δικαιοσύνης της Ουκρανίας που ηγήθηκε των διαπραγματεύσεων.

Ένα πλαίσιο για τη συμφωνία περιελάμβανε την από κοινού ιδιοκτησία ενός ταμείου για την ανάπτυξη των ορυκτών πόρων της Ουκρανίας με ορισμένες επιφυλάξεις για αυτούς τους πόρους που ήδη συνεισφέρουν στον κρατικό προϋπολογισμό. Ήταν πιο ευνοϊκή για την Ουκρανία από την αρχική συμφωνία που πρότεινε η Ουάσιγκτον, αλλά δεν περιλάμβανε αναφορές σε μακροπρόθεσμες εγγυήσεις ασφαλείας που το Κίεβο ήθελε να συμπεριληφθούν στη συμφωνία.

Στον Λευκό Οίκο ο Ζελένσκι την Παρασκευή

Ο Ντόναλντ Τραμπ είπε ότι ο Ουκρανός πρόεδρος Βολοντίμιρ Ζελένσκι είναι πιθανό να επισκεφθεί τον Λευκό Οίκο την Παρασκευή για να υπογράψει τη συμφωνία για τα ορυκτά σπάνιων γαιών. Η ανακοίνωση ακολούθησε ημέρες διαπραγματεύσεων μεταξύ ΗΠΑ και Ουκρανίας, στις οποίες ο Ζελένσκι ισχυρίστηκε ότι οι ΗΠΑ τον πίεζαν να υπογράψει μια συμφωνία αξίας άνω των 500 δισεκατομμυρίων δολαρίων που θα ανάγκαζε «10 γενιές» Ουκρανών για να την αποπληρώσουν.

«Ακούω ότι έρχεται την Παρασκευή», είπε ο Τραμπ στους δημοσιογράφους στο Οβάλ Γραφείο. «Σίγουρα είναι εντάξει με μένα αν θα το ήθελε. Και θα ήθελε να το υπογράψει μαζί μου. Και καταλαβαίνω ότι είναι μεγάλη υπόθεση, πολύ μεγάλη υπόθεση». Ορισμένες λεπτομέρειες της συμφωνίας παρέμειναν ασαφείς, συμπεριλαμβανομένου του μεριδίου ιδιοκτησίας των ΗΠΑ στο νέο ταμείο. Ερωτηθείς τι θα λάβει η Ουκρανία στη συμφωνία, ο Τραμπ απάντησε: «350 δισεκατομμύρια δολάρια, στρατιωτικό εξοπλισμό και το δικαίωμα να αγωνίζεται».

«Έχουμε διαπραγματευτεί λίγο πολύ τη συμφωνία μας στη γη και διάφορα άλλα πράγματα», πρόσθεσε ο Τραμπ. «Θα αναζητήσουμε… γενική ασφάλεια για την Ουκρανία αργότερα. Δεν νομίζω ότι θα είναι πρόβλημα. Υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που θέλουν να το κάνουν και μίλησα με τη Ρωσία γι’ αυτό. Δεν φαινόταν να έχουν πρόβλημα με αυτό».

Τα κρίσιμα ορυκτά της Ουκρανίας

Τα κρίσιμα ορυκτά είναι τα μέταλλα και άλλες πρώτες ύλες που απαιτούνται για την παραγωγή προϊόντων υψηλής τεχνολογίας, ιδιαίτερα εκείνων που σχετίζονται με τη μετάβαση στην πράσινη ενέργεια, αλλά και ηλεκτρονικά είδη ευρείας κατανάλωσης, υποδομές τεχνητής νοημοσύνης και όπλα.

Η βιασύνη για την αντιμετώπιση της κλιματικής κατάρρευσης και την απομάκρυνση από τα ορυκτά καύσιμα έχει εκτοξεύσει το ενδιαφέρον για ορυκτά που αποτελούν το κλειδί για την καθαρή ενέργεια όπως το κοβάλτιο, ο χαλκός, το λίθιο και το νικέλιο, τα οποία είναι χρήσιμα για την ηλεκτροδότηση των μεταφορών και την κατασκευή ανεμογεννητριών. Τα ίδια ορυκτά και άλλα χρησιμοποιούνται επίσης για την κατασκευή κινητών τηλεφώνων, κέντρων δεδομένων τεχνητής νοημοσύνης και όπλων όπως τα μαχητικά αεροσκάφη F-35, με αποτέλεσμα να έχουν μεγάλη ζήτηση.

Καθώς η παγκόσμια οικονομία και η τεχνολογία μεταμορφώνονται, η αξία των κρίσιμων ορυκτών έχει εκτιναχθεί στα ύψη και ο γεωπολιτικός ανταγωνισμός για την πρόσβαση σε αυτά αυξάνεται. Το 2023, ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας (IEA) εκτίμησε ότι η αγορά για ορυκτά μετάβασης σε ενέργεια είχε φτάσει τα 385 δισεκατομμύρια ευρώ το 2022, διπλάσια της αξίας της πέντε χρόνια νωρίτερα. Και εάν οι χώρες εφαρμόσουν πλήρως τις δεσμεύσεις τους για καθαρή ενέργεια και το κλίμα, η ζήτηση αναμένεται να υπερδιπλασιαστεί έως το 2030 και να τριπλασιαστεί έως το 2040, αναφέρει ο οργανισμός.

Ποια ορυκτά θεωρούνται κρίσιμα;

Ο όρος κρίσιμα ορυκτά δεν είναι επιστημονικός όρος τόσο πολύ όσο πολιτικός και διαφορετικές χώρες έχουν διαφορετικούς καταλόγους κρίσιμων ορυκτών ανάλογα με τους εγχώριους και γεωπολιτικούς στόχους τους.

Το 2022, το Αμερικανικό Γεωλογικό Ινστιτούτο (USGS) δημοσίευσε μια λίστα με 50 ορυκτά, από το αλουμίνιο έως το ζιρκόνιο, τα οποία θεωρούσε ότι «παίζουν σημαντικό ρόλο στην εθνική μας ασφάλεια, οικονομία, ανάπτυξη ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και υποδομές».

Αξιοσημείωτα ορυκτά είναι το αρσενικό, για ημιαγωγούς. Το βηρύλλιο, που χρησιμοποιείται κυρίως στην αεροδιαστημική και την αμυντική βιομηχανία. Το Κοβάλτιο, το λίθιο και ο γραφίτης που είναι ζωτικής σημασίας για την κατασκευή μπαταριών. Το ίνδιο, που κάνει τις οθόνες να ανταποκρίνονται στο άγγιγμα του δακτύλου. Και το τελλούριο, το οποίο χρησιμοποιείται για την παραγωγή ηλιακής ενέργειας.

Ο νόμος για την ενέργεια των ΗΠΑ ορίζει ότι ο κατάλογος πρέπει να ενημερώνεται κάθε τρία χρόνια, πράγμα που σημαίνει ότι φέτος θα είναι υπό αναθεώρηση και θα είναι ενδιαφέρον να δούμε ποια ορυκτά θα εμφανίζονται ή θα εξαφανίζονται δεδομένου του νέου πολιτικού περιβάλλοντος στη χώρα.

Τι είναι τα στοιχεία σπάνιων γαιών;

Τα στοιχεία σπάνιων γαιών (REEs) είναι ένα υποσύνολο 17 κρίσιμων ορυκτών που βρίσκονται στο φλοιό της γης και διαθέτουν μοναδικές ιδιότητες, καθώς χρησιμοποιούνται στα πάντα, από smartphone και ηλεκτρικά οχήματα μέχρι πυραυλικά συστήματα.

Παρά το όνομά τους, τα περισσότερα από τα στοιχεία σπάνιων γαιών δεν είναι ιδιαίτερα σπάνια, αλλά η εξόρυξη και ο καθαρισμός τους είναι μία διαδικασία τρομερά δύσκολη και εξαιρετικά καταστροφική από περιβαλλοντική άποψη, κάτι που σημαίνει ότι η παραγωγή συγκεντρώνεται σε πολύ λίγα μέρη, κυρίως στην Κίνα.

Οι REE περιλαμβάνουν το ευρώπιο, που χρησιμοποιείται σε ράβδους ελέγχου πυρηνικών σταθμών παραγωγής ενέργειας, το δυσπρόσιο, το γανδολίνιο και το πρασεοδύμιο, που χρησιμοποιούνται στους μαγνήτες των κινητών τηλεφώνων και το όλμιο και υττέρβιο, που χρησιμοποιούνται μεταξύ άλλων σε λέιζερ.

Ποια κρίσιμα ορυκτά διαθέτει η Ουκρανία;

Ένα άρθρο του 2022 από την πρόεδρο της Ένωσης Γεωλόγων της Ουκρανίας, Χάνα Λιβέντσεβα ισχυρίστηκε ότι η χώρα της περιείχε περίπου το 5% των ορυκτών πόρων του κόσμου, παρόλο που καλύπτει μόνο το 0,4% της επιφάνειας του πλανήτη, χάρη σε μια πολύπλοκη γεωλογία που περιλαμβάνει και τα τρία κύρια συστατικά του φλοιού της γης.

Σύμφωνα με τα στοιχεία της ίδιας της Ουκρανίας, τα οποία επικαλείται το Reuters, η χώρα διαθέτει κοιτάσματα σε 22 από τα 34 ορυκτά που προσδιορίζονται ως κρίσιμα από την ΕΕ, συμπεριλαμβανομένων σπάνιων γαιών όπως το λανθάνιο, το δημήτριο, το νεοδύμιο, το έρβιο και το ύττριο.

Πριν από το ξέσπασμα του πολέμου με τη Ρωσία, η Ουκρανία ήταν βασικός προμηθευτής τιτανίου, παράγοντας περίπου το 7% της παγκόσμιας παραγωγής το 2019, σύμφωνα με έρευνα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Διεκδίκησε επίσης 500.000 τόνους αποθεμάτων λιθίου και το ένα πέμπτο του παγκόσμιου γραφίτη, ένα κρίσιμο συστατικό των πυρηνικών σταθμών παραγωγής ενέργειας.

Ωστόσο, με τη Ρωσία να ελέγχει περίπου το ένα πέμπτο του εδάφους της Ουκρανίας, μεγάλο μέρος αυτών των αποθεμάτων έχει χαθεί. Σύμφωνα με εκτιμήσεις ουκρανικών δεξαμενών σκέψης που επικαλείται το Reuters, έως και το 40% των μεταλλικών πόρων της Ουκρανίας είναι υπό κατοχή. Τα ρωσικά στρατεύματα καταλαμβάνουν επίσης τουλάχιστον δύο από τα κοιτάσματα λιθίου της Ουκρανίας, ένα στο Ντόνετσκ και ένα άλλο στη Zαπορίζια.

Γιατί ο Τραμπ θέλει τόσο πολύ τα κρίσιμα ορυκτά της Ουκρανίας;

Υπάρχει ένας βασικός λόγος για τον οποίο ο Τραμπ είναι τόσο πρόθυμος να βάλει στα χέρια του τα κρίσιμα ορυκτά της Ουκρανίας: η Κίνα. Σήμερα περισσότερο από ποτέ, η ασιατική υπερδύναμη είναι το «εργοστάσιο του κόσμου» και αυτό σημαίνει ότι όποιο μέρος στον κόσμο διαθέτει κρίσιμα ορυκτά, παραμένει ένα κρίσιμο σημείο στάσης στην αλυσίδα εφοδιασμού.

Το μεγαλύτερο μέρος της παγκόσμιας ικανότητας επεξεργασίας κρίσιμων ορυκτών βρίσκεται στην Κίνα. Σύμφωνα με τον ΔΟΕ, το μερίδιο της Κίνας στη διύλιση είναι περίπου 35% για το νικέλιο, 50-70% για το λίθιο και το κοβάλτιο και σχεδόν 90% για τους REE. Η κυριαρχία της ιδιαίτερα στο τελευταίο είναι συντριπτική. Σύμφωνα με τα στοιχεία του USGS, το 2024 η Κίνα αντιπροσώπευε σχεδόν τα μισά αποθέματα REE παγκοσμίως.

Με τον Τραμπ να υποκινεί ουσιαστικά έναν εμπορικό πόλεμο με την Κίνα με την επιβολή δασμών σε κινεζικά προϊόντα, η πρόσβαση των ΗΠΑ σε κρίσιμα ορυκτά απειλείται δυνητικά. Όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, ο κόσμος βρίσκεται σε αγώνα δρόμη για την εξασφάλιση ορυκτού πλούτου. Τα κρίσιμα ορυκτά είναι οι δομικοί λίθοι της οικονομίας του μέλλοντος και αν οι ΗΠΑ δεν τα αποκτήσουν, κάποιος άλλος θα το κάνει.

Πού αλλού βρίσκονται στον κόσμο οι σπάνιες γαίες;

Οι σπάνιες γαίες δεν είναι τόσο σπάνιες καθώς αφθονούν σε διάφορα μέρη του κόσμου. Ωστόσο, συνήθως δεν εμφανίζουν υψηλή συγκέντρωση.Λόγω των μετακινήσεων των τεκτονικών πλακών που δημιουργούν ευνοϊκές συνθήκες για την εξόρυξη, ορισμένες περιοχές όπως η βόρεια και η νότια Αφρική, καθώς και η δυτική ακτή της Νότιας Αμερικής, έχουν συγκεντρωμένα μεγάλα κοιτάσματα ορυκτών.

Άλλες περιοχές με υψηλή συγκέντρωση ορυκτών είναι το Μαρόκο, η Νότια Αφρική και η Γροιλανδία. Πάντως η Κίνα παραμένει η «βασίλισσα» των σπάνιων γαιών, διαθέτοντας 44 εκατ. μετρικούς τόνους. Παραμένει ο κορυφαίος παραγωγός σπάνιων γαιών στον κόσμο.