Εθνική Πινακοθήκη: Η Μαρία Φιλοπούλου ζωγραφίζει φιγούρες λουσμένες στο φως και τον ρυθμό

Η Μαρία Φιλοπούλου παρουσιάζει την έκθεσή της «Ελευθερία» στο παράρτημα Ναυπλίου της Εθνικής Πινακοθήκης

Στο παράρτημα Ναυπλίου της Εθνικής Πινακοθήκης – Μουσείου Αλεξάνδρου Σούτσου διοργανώνεται από τις 24 Μαΐου 2025 έως τις 30 Οκτωβρίου 2025, έκθεση αφιερωμένη στο ζωγραφικό έργο της Μαρίας Φιλοπούλου με τίτλο «Ελευθερία», στην αίθουσα περιοδικών εκθέσεων του Μουσείου. Εγκαίνια: Σάββατο 24 Μαΐου, ώρα: 20.00.

Η Μαρία Φιλοπούλου, μέσα από δέκα πέντε ζωγραφικά έργα και δύο γλυπτά, εκφράζει μια βαθιά εσωτερική ανάγκη δημιουργίας, ζωγραφίζοντας παραστατικούς βιωμένους τόπους κάτω από αίθριους ουρανούς και μεσογειακούς ήλιους, υμνώντας την ανθρώπινη ύπαρξη και συνθέτοντας το όλον της φύσης, λουσμένο στο φως και στον ρυθμό.

Η ζωγράφος μετά την επιστροφή της από τις σπουδές της στην École Nationale Supériere des Beaux-Arts στο Παρίσι, με δάσκαλο τον Leonardo Cremonini (1984-1988), ξεκίνησε να ζωγραφίζει εκ του φυσικού εσωτερικά χώρων κλείνοντας μέσα σε γεωμετρικές φόρμες τις αναζητήσεις μιας ελεύθερης ζωγραφικής, μιας ζωγραφικής που γεννιέται και εξελίσσεται μέσα από «τις στοιχειώδεις δομές της απεικονιστικής σημασίας». Ακολουθούν τοπία που αποτελούν πρόφαση για ζωγραφική πράξη και μέσο διερεύνησης της σχέσης της με το φυσικό περιβάλλον μέχρι η θάλασσα και το ζωοποιό νερό να αποτελέσουν αντικείμενο παρατήρησης, μελέτης τις τελευταίες δύο δεκαετίες.

Παράκτιες οικείες τοποθεσίες, επιβάτες καταστρωμάτων, κολυμβητές μέσα και έξω από το νερό σε θάλασσες, φυσικές δεξαμενές πρωταγωνιστούν στα έργα της, μεταφέροντας στον θεατή σύγχρονα βιώματα και αντανακλώντας συναισθηματικές καταστάσεις και στιγμιαίες εντυπώσεις της φύσης, απηχήσεις της γαλλικής τοπιογραφίας και των κινημάτων του Μοντερνισμού.

Το σύνολο των έργων της έκθεσης καταδεικνύει πως η φύση για τη ζωγράφο είναι ένα περιβάλλον διαβίωσης το οποίο αναπαριστά, παρατηρώντας προσεκτικά τις οπτικές εντυπώσεις και τις χρωματικές αρμονίες που προκαλεί η φύση και προσκαλεί το βλέμμα μας να αναστοχαστούμε βιωματικά την επαφή μας με το φυσικό περιβάλλον, ένα περιβάλλον που αλλάζει και αφορά την άμεση ή έμμεση επαφή μας με αυτό.

Η έκθεση πραγματοποιείται με την ευγενική χορηγία του Ιδρύματος «Αντώνης Ε. Κομνηνός».

Πρόκληση εξερεύνησης

Το θέμα των λουόμενων έχει μακρά παράδοση στην ιστορία της τέχνης, καθώς η σχέση του ανθρώπινου σώματος με το υγρό στοιχείο αποτελεί μια διαχρονική εικαστική πρόκληση εξερεύνησης χρωματικών τόνων, σύνθεσης και φωτός. Ενώ για την παραδοσιακή, ακαδημαϊκή τέχνη οι λουόμενοι -και κατά κύριο λόγο οι λουόμενες- συνδέονται με κάποιο μυθολογικό ή οριενταλιστικό υπόβαθρο, κατά την περίοδο της άνθησης του ευρωπαϊκού μοντερνισμού το θέμα των λουόμενων τίθεται σε διαφορετικό πλαίσιο. Οι καλλιτέχνες απομακρύνονται από την ακαδημαϊκή αναπαράσταση για να αυτονομήσουν την εικαστική αξία του γυμνού, να προτάξουν την αίσθηση της ελευθερίας, να πειραματιστούν ως προς τη δομή, το ύφος και τη μορφολογία και να επανασυνδέσουν με νέους όρους το ανθρώπινο σώμα με το φυσικό του περιβάλλον. Ιδίως στα ρεύματα μετά τον ιμπρεσιονισμό, η μελέτη του γυμνού ανθρώπινου σώματος επαναπροσδιορίζεται όχι μόνο ως αντικείμενο επιθυμίας και οπτικής απόλαυσης, αλλά και ως καθαρά πλαστική φόρμα μέσα στον χώρο. Στο έργο του Paul Cezanne και του Henri Matisse επί παραδείγματι, οι λουόμενες αποτελούν το έναυσμα για την χρήση της γεωμετρικής φόρμας και τη μελέτη των χρωματικών αρμονιών, ιδιότητες που απογειώνονται στις κυβιστικές αναζητήσεις του Pablo Picasso με τη ρεαλιστική πρόθεση να υποχωρεί απόλυτα μπροστά στην επιδίωξη της αποδόμησης της ανθρώπινης μορφής, της πολυπρισματικής θέασης και της συγχώνευσης με το περιβάλλον.

Ένας εικαστικός τόπος, όπως οι λουόμενοι, με διαχρονική δημοφιλία και διεξοδική διερεύνηση ποια θέση μπορεί να έχει στις σύγχρονες καλλιτεχνικές αναζητήσεις; Τι νέο μπορεί να κομίσει μια σύγχρονη ζωγράφος;

Η Μαρία Φιλοπούλου απαντά με αγάπη, δεξιοτεχνία, ερευνητικό πνεύμα και σταθερή προσήλωση στις επιλογές της. Ενταγμένη σε μια αφηγηματική σχολή νεοπαραστατικής ζωγραφικής που δανείζεται στοιχεία από τη γλώσσα του φωτογραφικού ρεαλισμού, την αισθητική της διαφήμισης, της σύγχρονης αστικής κουλτούρας και του κινηματογράφου, συνθέτει αψεγάδιαστες εικόνες μιας μεταμοντέρνας «αρκαδικής» ουτοπίας προβάλλοντας την πολιτισμική διάσταση της απεικόνισης του γυμνού σώματος σε μια αίσθηση απόλυτης εναρμόνισης με τη φύση. Καθώς η χρήση του ελεύθερου, γυμνού σώματος ως αλληγορία της ουτοπίας έχει μια παράδοση που ξεκινά από τη Αναγέννηση και διαρκεί μέχρι σήμερα, η πραγμάτευση του θέματος από την Φιλοπούλου δεν μπορεί παρά να εγείρει σκέψεις γύρω από τη διαταραγμένη σχέση του πολιτισμού μας με τη φύση. Το γυμνό σώμα λειτουργεί σε αυτό το πλαίσιο ως το υλικό σύμβολο μιας αθώας, φυσικής κατάστασης, ως οραματική απεικόνιση ελεύθερων υπάρξεων που δεν καθορίζονται από τη σεμνοτυφία των κοινωνικών συμβάσεων και απολαμβάνουν την ηδονιστική εγκατάλειψη στη θωπεία του ήλιου, την ελευθερία την απλής, φυσικής διαβίωσης μέσα στη θάλασσα και το φυσικό περιβάλλον.

Για την οργάνωση και την επιμέλεια μιας ακόμη μεστής και υπέροχης έκθεσης θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά την Λαμπρινή Καρακούρτη, υπεύθυνη του Παραρτήματος Ναυπλίου της Εθνικής Πινακοθήκης, καθώς και όλο το προσωπικό τόσο του παραρτήματος όσο και της κεντρικής δομής. Μια έκθεση που, σε συνδυασμό με τα εξαιρετικά έργα της μόνιμης συλλογής και τα ορειχάλκινα προσωπεία των αγωνιστών της Επανάστασης, θα ολοκληρώσει την εμπειρία των επισκεπτών του μουσείου μας κατά τη διάρκεια του φετινού καλοκαιριού.

Συραγώ Τσιάρα

Ιστορικός της Τέχνης

Διευθύντρια Εθνικής Πινακοθήκης

Μουσείου Αλεξάνδρου Σούτσου

Υμνώντας την ανθρώπινη ύπαρξη

Η Μαρία Φιλοπούλου στην έκθεση με τίτλο Ελευθερία, μας αποκαλύπτει τη δική της αλήθεια και σχέση με τη φύση στο πεδίο των αισθήσεων και των συναισθημάτων. Εξετάζοντας το έργο της, διαπιστώνουμε τη διαλεκτική σχέση φύσης – τοπίου και φύσης – πολιτισμού, καθώς το τοπίο αποτελεί αφενός μια ιστορικά νοηματοδοτημένη αναπαράσταση του ανθρώπινου περιβάλλοντος και αφετέρου ιδεολογικό χώρο, θέτοντας το ζήτημα της σχέσης μας με τον εξωτερικό κόσμο και την παρουσία μας σε αυτό, όπως σημειώνει ο Αμερικανός γεωγράφος τοπίων Kenneth Olwig. Η καλλιτέχνης υπό την έννοια της αισθητικής ιδεολογίας ταυτίζεται με τις απόψεις του ιστορικού τέχνης James Elkins, ο οποίος γράφει για το τοπίο ότι «είμαστε μέσα σε αυτό, είμαστε αυτό», καθώς το ζωγραφικό έργο της αποτελεί το μέσο διερεύνησης της σχέσης της με το περιβάλλον μέσα στο οποίο δραστηριοποιείται.

Μέσα από δέκα τέσσερα ζωγραφικά έργα και δύο γλυπτά, η Μαρία Φιλοπούλου εκφράζει μια βαθιά εσωτερική ανάγκη δημιουργίας, ζωγραφίζοντας παραστατικούς βιωμένους τόπους κάτω από αίθριους ουρανούς και μεσογειακούς ήλιους, υμνώντας την ανθρώπινη ύπαρξη και συνθέτοντας το όλον της φύσης, λουσμένο στο φως και στον ρυθμό.

Μετά την επιστροφή της από τις σπουδές της στην École Nationale Supériere des Beaux-Arts στο Παρίσι, με δάσκαλο τον Leonardo Cremonini (1984-1988), ξεκίνησε να ζωγραφίζει εκ του φυσικού εσωτερικά χώρων και σιδερένιες σκάλες υπηρεσίας, κλείνοντας μέσα σε γεωμετρικές φόρμες τις αναζητήσεις μιας ελεύθερης ζωγραφικής, μιας ζωγραφικής που γεννιέται και εξελίσσεται μέσα από «τις στοιχειώδεις δομές της απεικονιστικής σημασίας». Οι σκάλες, οι διάδρομοι, οι πόρτες και τα παράθυρα έχουν και αυτά το νόημά τους, «το βιωμένο νόημα το οποίο εισχωρεί στην αίσθηση και την αντίληψη των χώρων όπου βρισκόμαστε και κατοικούμε, και εκεί μετατρέπεται σε ελευθερία, ελευθερία κίνησης και επαφής με το σύμπαν ολόκληρο». Στη συνέχεια προχώρησε σε τοπία μνήμης, έμφορτα από συναισθήματα και βιωμένες εμπειρίες. Το έργο Τοπίο με τις ελιές φανερώνει την επιθυμία της να αποδράσει στο ύπαιθρο και να έρθει σε άμεση επαφή με το φυσικό περιβάλλον, που θα την επηρεάσει καταλυτικά και θα την οδηγήσει στις θαλασσινές της περιπλανήσεις, συνδέοντας το φυσικό τοπίο με το εσωτερικό-ψυχικό τοπίο, δημιουργώντας τους προσωπικούς της παράδεισους. Στο έργο αυτό, ο δρόμος σηματοδοτεί το σύνολο των εντυπώσεων, αναμνήσεων, γνώσεων που μέσω των βιωμένων διαδρομών, καταλήγουν στη μοναδική συγκίνηση. Αυτή τη συγκίνηση και συνάμα βίωμα, περιγράφει εύστοχα ο Γερμανό-Ελβετός ζωγράφος Paul Klee: «Το μάτι πρέπει να βοσκήσει στην επιφάνεια, να την απορροφήσει σπιθαμή προς σπιθαμή και να την ξαναφέρει πίσω στον εγκέφαλο, εκεί όπου αποθηκεύει όλες τις εντυπώσεις, συγκροτώντας ένα όλον».

Μετά το άνοιγμα της δημιουργού στο ύπαιθρο, ακολουθεί ο θαλασσινός περίπλους με εικόνες που ενοικούν αρμονικά οι ανθρώπινες μορφές με τα φυσικά στοιχεία. Στην αρχή ζωγραφίζει, λειτουργώντας ως «παντεπόπτης οφθαλμός» του θαλασσινού τοπίου, άμεση επίδραση του Γερμανού ζωγράφου Caspar David Friedrich, του οποίου το έργο ο Οδοιπόρος πάνω από τη θάλασσα της ομίχλης επρόκειτο να επηρεάσει τον κόσμο των εικαστικών, προβάλλοντας τη σχέση του ανθρώπου με τη φύση και δημιουργώντας το υποκείμενο της τοπιογραφίας.

Παράκτιες οικείες τοποθεσίες, επιβάτες καταστρωμάτων και λουόμενοι πρωταγωνιστούν στα έργα της Μαρίας Φιλοπούλου, μεταφέροντας στον θεατή σύγχρονα βιώματα και αντανακλώντας συναισθηματικές καταστάσεις και στιγμιαίες εντυπώσεις της φύσης, απηχήσεις της γαλλικής τοπιογραφίας και των κινημάτων του Μοντερνισμού.

Λουσμένα στο φως και το χρώμα

Τα έργα της Μαρίας Φιλοπούλου λουσμένα στο φως και στο χρώμα, προκαλούν το βλέμμα του θεατή με τις διάστικτες πινελιές στην επιφάνειά τους και τη χρήση του μπλε, πράσινου και κίτρινου χρώματος, προσδίδοντας έναν πνευματικό χαρακτήρα και μια μεταφυσική διάσταση. Η καλλιτέχνης στο έργο Κολυμβητές κάτω από το νερό, μέσα σε έκκεντρους και συγκεντρικούς κύκλους μπλε χρώματος-μήτρες ζωής- εμπεριέχει αφαιρετικές ανθρώπινες μορφές, οι οποίες μέσω της αντίστασης και των χορευτικών κινήσεών τους, αποδρούν στο πράσινο υδάτινο στρώμα, που αποτελεί την πηγή της «ηρεμίας», βιώνοντας την απόλυτη ελευθερία στο υγρό στοιχείο. Η εσωτερική αναγκαιότητα της δημιουργού να εκφραστεί λυτρωτικά και αυτογνωστικά την οδηγεί σε μια συμπαράθεση από φόρμες πάνω στην επιφάνεια, επιλέγοντας «επιτρεπόμενες» αλλά και «ανεπίτρεπτες συμπαραθέσεις», συνάμα όμως και συγκρούσεις χρωμάτων πάνω στη ζωγραφική επιφάνεια. Αυτό το ενεργειακό περιβάλλον της ζωγραφικής επιφάνειας δίνει στο έργο μεγάλη εκφραστική δύναμη και αποκαλύπτει τις αόρατες δυνάμεις της φύσης, ανακαλώντας προσωπικά βιώματα και μνήμες με τα οποία ταυτίζεται και ο θεατής. Ακολούθως στα έργα της με καταρράκτες -βάθρες και φυσικές δεξαμενές- η ζωγράφος με τη χρήση του μπλε καλεί τον θεατή να ανακαλύψει τις αόρατες δυνάμεις της φύσης, την αίσθηση του μεγαλείου και της δύναμης που αναφέρει ο Γερμανός φιλόσοφος Immanuel Kant, συλλαμβάνοντας τις πραγματικές αναλογίες της σχέσης ανάμεσα στη φύση και τον άνθρωπο. Αυτή ακριβώς η αισθητική εμπειρία της απεραντοσύνης και του μεγαλείου της φύσης «αναπτύσσει τον ευγενή πυρήνα της εικαστικής καλλιτεχνικής δραστηριότητας». Η ζωγράφος συγχρόνως εκδηλώνει την καλλιτεχνική της δραστηριότητα και στα γυμνά γλυπτά σώματα των λουόμενων, με πλαστική ευστροφία, επιδιώκοντας να εξάρει και να εκλεπτύνει τη φυσική εμπειρία, καθώς ο όγκος των γλυπτών παραπέμπει άμεσα στις μορφές, τις επιφάνειες και το φως του φυσικού χώρου.

Το έργο της Μαρίας Φιλοπούλου αποτελεί έναν τόπο συγκρότησης και ανάγνωσης της σχέσης του σύγχρονου ανθρώπου με τη φύση, σε έναν κόσμο που αλλάζει και αφορά την άμεση ή έμμεση επαφή του με το φυσικό περιβάλλον.

Η έκθεση προτείνει, στους κατοίκους και στους επισκέπτες του Ναυπλίου, τόπους αισθαντικής συγκίνησης και προσωπικής περιήγησης στον ζωγραφικό κόσμο της Μαρίας Φιλοπούλου. Τα τοπία της δεν προβάλλουν απλώς το μεγαλείο του φυσικού κόσμου αλλά και την ποιητική διάστασή του, μέσω της εικαστικής καλλιτεχνικής δημιουργίας.

Ευχαριστώ θερμά τη Διευθύντρια κυρία Συραγώ Τσιάρα για την εμπιστοσύνη της να επιμεληθώ την έκθεση αυτή και την Πρόεδρο κυρία Όλγα Μεντζαφού καθώς και τα μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου για τη στήριξή τους στη διοργάνωση της έκθεσης και το ιδιαίτερο ενδιαφέρον τους για το παράρτημα Ναυπλίου της ΕΠΜΑΣ.

Θερμές ευχαριστίες στον κύριο Αντώνη Κομνηνό για τη συνεπή και συνεχή αρωγή του στο παράρτημα Ναυπλίου της Εθνικής Πινακοθήκης-Μουσείου Αλεξάνδρου Σούτσου και για την ευγενική χορηγία του Ιδρύματος «Αντώνης Ε. Κομνηνός» στην υλοποίηση της έκθεσης αυτής.

Λαμπρινή Καρακούρτη-Ορφανοπούλου

Ιστορικός Τέχνης

Επιμελήτρια Εθνικής Πινακοθήκης

Πηγή